«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է գյուղատնտեսության նախարարի նախկին խորհրդական, ֆերմեր Դավիթ Դավթյանը
– Պարո՛ն Դավթյան, Ռուսաստանի Դաշնությունը մինչև օգոստոսի 31-ը դադարեցնում է հացահատիկային մշակաբույսերի արտահանումը ԵԱՏՄ երկրներ, այդ թվում՝ Հայաստան: Այս որոշումը ի՞նչ հետևանքներ է ունենալու Հայաստանի համար, եթե նկատի ունենանք, որ հացահատիկային մշակաբույսերի գրեթե 99%-ը մեր երկիրը ներմուծում է Ռուսաստանից:
– Եթե անգամ այս արգելքը գործի մինչև սահմանված ժամկետը, միևնույն է՝ իր բացասական ազդեցությունն ունենալու է մեր տնտեսության վրա, էլ չեմ ասում, եթե այդ արգելքը ավելի երկար շարունակվի: Ինչպես ասացիք, մենք հացահատիկի 98-99%-ը ներմուծում ենք Ռուսաստանից, պետք է նաև նկատի ունենալ, որ հացահատիկը միայն հացը չէ, ինչպես մեծամասնության մոտ կա այդ թյուրըմբռնումը, սա պարենային անվտանգություն է, մսից, կաթից սկսած՝ ամեն ինչի վրա ազդելու է:
– Կառավարությունը վստահեցնում է, որ, չնայած այս ամենին, միևնույն է, Հայաստանը պարենային անվտանգության խնդիր չի ունենա, որ…
– Ես չեմ ուզում գնահատականներ տալ, թե Կառավարությունն ինչ է ասել կամ չի ասել, բայց ես կարող եմ կոնկրետ առաջարկ ներկայացնել: Մեզ համար հիմա ավելի կարևոր է կոնկրետ լուծումների մասին խոսել:
– Հարցս հետևյալն էր, պարո՛ն Դավթյան, Հայաստանն իսկապե՞ս ունի այդ պոտենցիալը, որ պարենային անվտանգության խնդրի առաջ չկանգնի, ինչպես վստահեցնում են պատկան մարմինները:
– Եթե մենք ճիշտ մոտեցում ցույց տանք, մեզ համար վիճակը, միանշանակ, աղետալի չի լինի: Մենք ունենք 200 հազար հեկտար չմշակվող հող, ոնց էլ պտտվենք՝ գալու ենք ու դրա վրա կանգնենք: Ես կարող եմ տասնյակ պատճառներ բերել գյուղացու անունից, որ հող մշակելը նրա համար արդյունավետ չէ, գիտե՞ք դա ինչի հետևանքն է, որ հողերը բզիկ-բզիկ արեցին՝ 1000 մետր մեկին, կես հեկտար՝ մյուսին տվեցին:
Տպավորություն է, որ այնպես արեցին, որ բոլոր պայմանները ստեղծվեն հողերը չմշակելու համար: Արդյունավետության պակաս կա. այս դեպքում մենք տեսնում ենք, որ այդպես կես հեկտարով, մեկ հեկտարով իրար կպած տասնյակ հեկտարներ բացարձակապես չեն մշակվում, որովհետև տեխնիկայի համար այնքան էլ արդյունավետ չէ այդքան ճանապարհ անցնել կես կամ մեկ հեկտարի համար ու անհրաժեշտ գործողությունն անել:
– Այս պարագայում պետության գործառույթը ո՞րը պետք է լինի:
– Մինչև այսօր կողմ էի պետության ասածին, որ հողը տվել ենք ձեզ՝ մշակեք, բայց եթե իրավիճակը գնում է նրան, որ արդեն պարենային անվտանգության խնդիր ունենք, ինչն առավել քան երբևէ իրական է, սիրուն ստատուսների վերնագրեր չեն միայն, պետությունը պետք է համապատասխան քայլեր ձեռնարկի:
Դետալային մի քանի բան ասեմ, որովհետև առաջիկայում ստորև ասված անելիքները կկազմեմ ու կներկայացնեմ Կառավարությանը: Այն մարդկանցից, որոնք չեն մշակում այդ հողերը, պետությունը թող տևական ժամանակով վերցնի ու սկսի մշակել այդ հողերը, ստեղծված իրավիճակում սա ավելի ճիշտ քայլ կլինի: Այս միջոցով կկարողանանք խնդրից ձերբազատվել, իսկ այժմ անարդյունավետ տեխնոլոգիաներ են օգտագործվում հողագործության մեջ:
Եթե անգամ պետությունը որոշի, որ ինքը չի զբաղվում հողերի մշակությամբ, թող վերցնեն հողերը, ամբողջականացնեն ու որոշեն արդյունավետությունը՝ ո՞ր տեղանքում ի՞նչ է աճում, ու արդեն առաջարկով ներկայացնեն մարդկանց, գործարարներին, որոնք ցանկություն ունեն մշակելու այդ հողերը, նրանք էլ սկսեն աշխատանքը:
Սրանք լուծումներ են, որոնք պետք է օր առաջ կիրառել: 200 հազար հեկտարն այս փոքր պետության համար գիտե՞ք ինչ թիվ է, այդքան չմշակվող հող ունենք, որը մոտավորապես 45% է: Այս պահին ունենք չմշակվող հողեր ու արդյունավետության պակաս, իսկ այդ երկուսը ճիշտ կազմակերպելով՝ ավելի լավ վիճակում կհայտնվենք:
– Այսինքն՝ Հայաստանն ունի՞ այդ պոտենցիալը, որ կարողանա սեփական ռեսուրսներով իր բնակչությանը հացահատիկով ապահովել:
– Տեսեք, եթե այսօր, պայմանականորեն, մենք մեզ բավարարում ենք 5 կամ 20%-ով, ապա իմ ասած պարագայում կունենանք 6-7 անգամ ավելի ցուցանիշ: Իրականում մեզ մոտ վիճակը շատ վատ է:
– Պարո՛ն Դավթյան, իսկ տարիներ շարունակ այդ հողերի անմշակ լինելն ինչի՞ հետևանք է:
– Մարդն ունի 1,5 հեկտար հողը, որն իր տնից, ասենք՝ 10 կիլոմետր հեռավորության վրա է: Նա սկզբից տեխնիկան տանում է, վար է կատարում, հետո գնում է ցանքսի համար, հետո՝ սրսկում, պարարտացում, որից հետո էլ հունձ է անում:
Այդ փոքր հողակտորի համար նա անընդհատ տարբեր տեխնիկա է տանում, հունձքի ժամանակ էլ բերքի մի 20%-ը կոմբայնն է թափում, հողը լավ չեն վարում, ցանքսը լավ չի արվում, այսինքն՝ ունենք և՛ մշակելու, և՛ արդյունավետ մշակելու խնդիր, այսինքն՝ մենք ունենք ոչ թե 200 հազար հեկտար անմշակ հող, այլ նաև ունենք խնդիր՝ դրանից լավ բերք ստանալու:
– Այս վիճակը նաև հետևանք է նրա, որ չունենք գյուղատնտեսության նախարարությո՞ւն:
– Բոլոր դեպքերում ես կողմնակից եմ, որ Հայաստանում լինի գյուղատնտեսության նախարարություն: Մենք ագրարային պետություն ենք, ու մեզ մոտ չի կարող գյուղնախարարություն չլինել: Հիմա, սակայն, խնդիրը ոչ թե այդ նախարարության լինել-չլինելն է, այլ արդյունավետ աշխատելու խնդիրն է: Եթե նախարարություն լիներ, ու այնտեղ նստածները չհասկանային՝ ինչ են անում, էլի արդյունավետ չէր լինի:
Վերջին տարիներին բավականին լավ ծրագրեր են արվում՝ ինտենսիվ այգիներ, ջերմատներ և այլն: Այս ծրագրերը կազմելու մեջ որոշ հարցերում ես էլ եմ իմ լուման ունեցել, բայց այսօր մենք պետք է տարբերակենք բիզնեսն ու պարենային անվտանգությունը: Եթե մինչև հիմա գյուղատնտեսությունը ավելի շատ դիտարկում էինք որպես ագրոբիզնես, հիմա այդպես չպետք է վարվենք:
– Ճի՞շտ եմ ձեզ հասկանում, որ մենք իսկապես պարենային անվտանգության լուրջ խնդրի առաջ ենք կանգնած:
– Տեսեք, չպետք է մոռանալ, որ ժամանակին Արցախից մեծ քանակությամբ հացահատիկ էր գալիս, իսկ հիմա վիճակը շատ ավելի վատ է, քան նախկինում, որովհետև Արցախն առաջ հացահատիկ տվողի կարգավիճակում էր, իսկ այսօր արդեն՝ սպառողի: Այսինքն՝ հողերը կորցնելուց հետո մեր վիճակն ավելի է վատացել ոչ միայն ֆիզիկական անվտանգության, այլ նաև պարենային անվտանգության առումով:
Մենք պետք է նախևառաջ ճիշտ հասկանանք, թե որն է մեր այսօրվա իրական ու առաջնային խնդիրը: Այսօր հնարավորություն չունենք, չէ՞, Ռուսաստանից հացահատիկ բերելու, մենք չպետք է միանգամից վազենք, օրինակ՝ Վրաստանից ցորեն բերելու, առաջինը պետք է մեր ունեցած ռեսուրսները մաքսիմալ օգտագործենք, հետո միայն, եթե ունենանք լրացման խնդիր, մտածենք այլ երկրից ներկրելու մասին:
Գիտեք նաև ի՞նչն է ավելի վատ, ժողովրդի պանիկան. միանգամից պանիկայի մեջ են ընկնում, իսկ պանիկայի մեջ ընկածը նման է կուրացած մարդու, սթափ դատողություն չի կարողանում ունենալ: Նկատե՞լ եք, թե մեր խանութներում մարդիկ պարենային ապրանքներն ինչ քանակությամբ են առնում, փոփոխությունը նկատելի է, իսկ դա արդեն շատ վատ է: Լավ, ենթադրենք, դու հարևանիցդ 3-4 պարկ կամ լիտր ավելի ալյուր կամ ձեթ ունեցար, ի՞նչ ես անելու, որ սոված չմնաս: Որ սոված մնալու խնդիր լինի, հարևանը դուռդ կջարդի կտանի:
Մեր խնդիրն է ամեն ինչ շատ ավելի ճիշտ կազմակերպել: Խոսում են սովի վտանգի մասին, բայց ես նման պատասխանատու հայտարարություն չեմ անի, կարող եմ հայտարարել, որ ունենք պարենային անվտանգության խնդիր:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
