«Միութենականության մասին կոչ անողների համար կոմֆորմիզմը Սովետի մասին հիշողություններն ավելի թանկ են, քան ապագայի հայկական սերունդները». Զոհրաբ Գևորգյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է պատմաբան Զոհրաբ Գևորգյանը

– Պարո՛ն Գևորգյան, օրերս Երևանի փողոցներում ակցիաներ էին կազմակերպել հաջակցություն Ռուսաստանի, և կոչեր են հնչում, որ Հայաստանը պետք է, այսպես կոչված, միութենական պետության մաս կազմի: Դուք՝ որպես պատմաբան, ինչպե՞ս եք ընդունում նման հայտարարությունները:

– Այս պատմությունը նոր չի սկսվել, այն շատ վաղուցվա կյանք ունի: Այն կերպարները, որոնք կազմակերպել են այս գործողությունների պլանը, ցայտնոտի մեջ են գտնվում՝ խեղկատակի նման վարքագիծ դրսևորելով: Այնպիսի տպավորություն է, որ ինչ-ր մեկը նրանց առջև վերջնաժամկետ է դրել: Պետք է հասկանանք՝ ե՛րբ է նրանց վերջնաժամկետը, և ո՛րն է նրանց նպատակը:

Այս թեման վաղուց է արծարծվում, գոնե ակնհայտ կերպով 1990-ականների վերջին, հոկտեմբերի 27-ի ողբերգությունից հետո ոչ պատահականորեն որոշ խմբեր ստորագրահավաք էին կազմակերպում Ռուսաստան-Բելառուս միությանը միավորվելու համար: Այդ խմբերը հիմա էլ կան ու հիմա էլ ակտիվ են:

Իմ կարծիքով՝ այս խնդիրը խորքային է ու բազմաշերտ, և դա միայն քաղաքական խնդիր չէ: Դա պրագմատիկ խնդիր է նաև, որովհետև այդ անձինք երբեմն համարում են, թե Հայաստանն այլընտրանք չունի, և միակ իրատեսական մոտեցումը ինչ-որ մեծ օրգանիզմի մաս կազմելն է:

Բայց նրանք մոռանում են, որ այդ օրգանիզմը՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը, ակնհայտ է, որ մանրից փլուզվելու է: Անձամբ ես՝ որպես պատմաբան, ուսումնասիրել եմ Խորհրդային Միության փլուզման տրամաբանությունը, և տպավորություն է, որ ինչպես Ռուսաստանն է զորք մտցրել Ուկրաինա և իր հայտնի գործողությունն է իրականացնում, նույնկերպ Աֆղանստանի դեպքում էր, որն ավելի երկարաժամկետ եղավ: Հաճախ ներկայացվում է, թե Խորհրդային Միությունը իր փլուզումն սկսել է գորբաչովյան տարիներից, բայց Խորհրդային Միության կտրուկ անկումը սկսվել է հենց Աֆղանստանից: Խորհրդային Միության տնտեսությունը իր համայնավարության, իր տեսակով անխուսափելի անկման էր գնալու, և Աֆղանստանը դարձավ կատալիզատոր:

Ես այս ամենը շատ նմանեցնում եմ Պուտինի քայլի՝ Ուկրաինա ներխուժելու հետ, որովհետև, ըստ իս, Ռուսաստանի ընթացքի վերջին 20 տարիները ցույց տվեցին, որ անկախ նավթից, հարստությունից, այդ երկիրը չի կարողանում իր հսկայական տարածքն արդյունավետ օգտագործել:

Ես կարծում եմ՝ Ուկրաինան կդառնա կատալիզատոր Ռուսաստանի փլուզման, ոչ ամբողջական, իհարկե, կմնան որոշակի մասեր, բայց, օրինակ՝ Թաթարստանը, Բաշկիրիան կանջատվեն:

Հիմա գանք Հայաստանում իրականացվող ակցիաների կազմակերպիչներին: Արդյոք նրանք խորությամբ ուսումնասիրե՞լ են այդ ամենը: Կարծում եմ՝ ոչ: Նրանց, մեծ հաշվով, դա պետք էլ չէ: Այդ մարդիկ հայկական պետականության արժեքաբանության մեջ չեն էլ գտնվում: Նրանց համար այդ կոմֆորմիզմը, Սովետի մասին հիշողությունները ավելի թանկ են, քան ամբողջ ապագայի հայկական սերունդները, որոնք այսօր ապրում են իրենց անձնական կյանքով, որը սերտ կապված է իրենց քաղաքացիական կարգավիճակի հետ: Երբեմն ասում ենք՝ մեր երկրի ֆորմալ անկախությունը թույլ է, բայց դա մեր ինքնության մի մասն է, շատ թանկ է մեզ համար:

Այդ մարդիկ, որ ոտքի են կանգնել, կարծում եմ, կապված է Ռուսաստանում և Ուկրաինայում տեղի ունեցող պրոցեսների, ինչպես նաև 2024-ին Ռուսաստանում նախագահական ընտրությունների հետ: Նրանք շտապում են:

Ինչո՞ւ հենց հիմա սկսվեց, սկզբում Արցախի խնդիրը, հիմա՝ Ուկրաինան, և ինչո՞ւ է առհասարակ Ռուսաստանն այդքան շտապում: Կարծում եմ՝ այստեղ շատ կարևոր մի քաղաքակրթական պահ կա՝ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ձևավորվել էր մի սերունդ, որի մտածողությունն էր փոխվել, և Ռուսաստանն ընկալվում էր որպես հետադիմական միջավայր: Եթե հիմա այդ երկիրը չփորձեր իր ծրագրերը իրականացնել, մի քանի տարի հետո դրանք ուղղակի հօդս էին ցնդելու: Այդ ագրեսիվ քաղաքականությունը հենց դրան էր միտված:

Ողջամիտ, ճշմարտությանը բաց աչքերով նայող մարդկանց համար այս ամենը պարզ է, չէ՞:

Տեսնում ենք հիմա Հայաստանում ակնհայտ դավաճանական դրսևորումները, հայտարարությունները, որոնք չեն դատապարտվում: Հասարակությանը մոլորեցնելով տարբեր փաթեթավորումներով՝ ներկայացնում են Ռուսաստանի կազմում լինելու անխուսափելիությունը: Բայց այդ մարդիկ չեն հասկանում, որ դա նշանակում է Հայաստանի Հանրապետության լիկվիդացիա:

– Ռուբեն Վարդանյանն էլ խոսեց դրա անխուսափելիության մասին, նույնիսկ Թաթարստանի օրինակը բերեց…

– Այո՛, նրան կարելի է շնորհակալություն հայտնել իր անկեղծության համար. եթե ոմանք խոսում էին միութենական պետության կազմում պետություն մնալու մասին, նա խոսեց Հայաստանի Հանրապետության լիկվիդացման մասին:

Թաթարստանը նավթային ասեղի վրա մի պետություն է, որը միջազգային ոչ մի կարգավիճակ չունի: Եթե Ռուբեն Վարդանյանի համար էսօրվա աշխարհի երեսին քարտեզի վրա ՄԱԿ-ի անդամ պետություն ունենալը արժեք չէ, դա իր գործն է, կարող է չվել տաք երկրներ ու ինչ-որ մի տեղ ապրել:

Ես ուղղակի կուզենայի, որ ՀՀ քաղաքացիներն ունենային այնքան իմունիտետ, գիտակցություն, որ նման բաները նրանց համար քննարկման թեմա չլինեին:

– Այս առումով ի՞նչ տրամադրություններ եք նկատում իշխանության ներսում՝ դատելով նրանց հայտարարություններից, վարած քաղաքականությունից:

– Այսօրվա քաղաքական մեծամասնության մոտ ես չափազանց զգուշավորություն եմ տեսնում, ինչը շատ համարժեք է ռուս-ուկրաինական հարաբերություններին: Շատ գնահատելի է այդ վարքագիծը: Բայց, ամեն դեպքում, եթե փորձենք ապագայով նայել, կան վախեր: Ես չեմ կարծում, թե նրանք ջատագով են միութենականության գաղափարին, բայց զգում եմ՝ ունեն վախեր և չունեն բավարար ուժ ընդդիմանալու:

Ինձ ավելի շատ վախեցնում է այն, որ մեր հասարակությանը կմոլորեցնեն, կխաբեն, քանի որ մեր հանրությունը չունի այն անհրաժեշտ կրթական մակարդակը, որ ձևավորի իմունիտետ: Ինձ համար հարց է՝ արդյոք հանրությունը կմիավորվի՞, արդյոք զենք կվերցնի՞ իր ինքնիշխանության, իր անկախության համար, երբ բանը հասնի դիվանբաշուն:

– Իսկ ինչ եք կարծում, Հայաստանն ունի՞ այլընտրանք միութենականությանը:

– Մեր կրթության մեջ ամենակործանարար բանը եղել է այն, երբ մեր դասախոսներն ու ուսուցիչները նստեցրել են այլընտրանք չունենալու խնդիրը: Գիտե՞ք՝ 21-րդ դարը այլընտրանքների դար է, այլ հարց է, որ մեր կրթական, մտածողական հնարավորությունները թույլ չեն տալիս: Մենք մտածում ենք նավթով, վառելիքներով, բայց այսօրվա աշխարհում շատ այլ ռեսուրսներ կան, որոնցով կարելի է արդյունավետ քաղաքականություն վարել և, այո՛, այլընտրանքներ գտնել:

Աներկբա է, որ այլընտրանք կա: Ամեն գնով պետք է պետականությունը պահել և մարգինալացնել այն խմբերին, որոնք խոսում են պետության այլ ձևերի մասին:

Հասմիկ Համբարձումյան

MediaLab.am