«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Քաղաքացու որոշում» սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության անդամ Միքայել Նահապետյանը
– Պարո՛ն Նահապետյան, նախօրեին Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը Երևան աշխատանքային այցի շրջանակում տված մամուլի ասուլիսի ժամանակ, խոսելով ԼՂ Փառուխ գյուղ ադրբեջանական զորքի ներխուժման մասին, ասել էր. «Կան արդեն իսկ արդյունքներ իրավիճակի ապաէսկալացիայի տեսքով, և մենք ընկալում ունենք, որ սկսվող սահմանազատման առարկայական գործընթացի շրջանակում այդ հարցերը դիտարկվելու են և անպայմանորեն լուծվելու»: Ասուլիսից հետո ոմանք ասացին, որ Ռուսաստանի արտգործնախարարի այս հայտարարությունը վրիպակ էր, ոմանք ոգևորվեցին Արցախում սահմանազատում ու սահմանագծում իրականացնելու հեռանկարից: Ադրբեջանում ևս արձագանքեցին Լավրովի այս հայտարարությանը, բնականաբար՝ դժգոհությամբ, իսկ ավելի ուշ Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական կայքում խմբագրվում է Լավրովի խոսքն ու ներկայացվում այսպես. «Հուսով ենք, որ հայ–ադրբեջանական սահմանի սահմանազատման գործընթացի մեկնարկը կնպաստի Բաքվի և Երևանի միջև վստահության բարձրացմանը և ռուսական խաղաղապահ զորակազմի պատասխանատվության գոտում Փառուխի նման միջադեպերի կանխմանը»։ Իսկապե՞ս Լավրովը վրիպել էր, ու ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ռուսաստանի ԱԳՆ–ի խմբագրած հայտարարությունը:
– Բարդ է այդ մի արտահայտությամբ հասկանալ՝ դա վրիպա՞կ էր, թե՞ ինչ-որ քաղաքական ուղերձ: Ես գիտեմ, որ Սերգեյ Լավրովից հեռու չէ նման վրիպումներ ունենալը, նման բազում դեպքեր են եղել:
– Իսկ արդեն փոփոխված հայտարարությունից ինչ է ստացվում, որ Փառուխում ամեն ինչ մնալու է այնպես , ինչպես կա՞:
– Այդ հայտարարությունից ուղիղ պատասխան չի բխում, բայց ես կարծում եմ, այո՛, Փառուխում ամեն ինչ մնալու է այնպես, ինչպես կա, որովհետև, խոշոր հաշվով, բոլորը համաձայնության են եկել այդ հարցում:
– Բոլորը ասելով՝ ո՞ւմ նկատի ունեք, պարո՛ն Նահապետյան:
– Հայաստանի, Արցախի, Ադրբեջանի ղեկավարներին ու ռուս խաղաղապահներին: Ինչ-որ մարդիկ սկզբից են պայմանավորվել, ինչ-որ մարդիկ հետո չեն փորձել խափանել այդ պայմանավորվածությունը, ու այդպես գործողությունների ու անգործության արդյունքում փաստացի այս վիճակն է, ու չեմ կարծում, թե առանց իրավիճակը փոխելու հատուկ մտադրության, ինչ-որ մեկին ինչ-որ հարցում դաս տալու, պատժելու՝ մի օր վեր կկենան ու կասեն, որ պետք է այդ հարցերը հակառակ ճանապարհով լուծենք:
– Իսկ այսօր այդ հատուկ մտադրությունները, ինչպես ասում եք, չկա՞ն:
– Եթե Հայաստանի ղեկավարությունը շարունակում է այդ հարցը որևէ կերպ նախապայման չդարձնել ո՛չ ռուսների, ո՛չ թուրքերի, ո՛չ ադրբեջանցիների հետ խոսակցություններում, Արցախի ղեկավարությունը ռուս խաղաղապահների արևով է երդվում, այդ պայմաններում ինչպե՞ս կարող է որևէ բան փոխվել: Ընդ որում, ես հիմա լավ ու վատ չեմ անում, գնահատականներ չեմ տալիս, փաստն եմ արձանագրում:
– Իսկ նույն պատկերն ունենալու ենք նաև Հայաստանի սուվերեն տարածք ներխուժած ադրբեջանական զորքի պարագայո՞ւմ ևս, այսինքն՝ նրանք չե՞ն լքելու հայկական տարածքը:
– Ռուսաստանը ոնց որոշի, ոնց իրեն ձեռնտու լինի՝ այդպես էլ լինելու է: Հայաստանի կառավարությունն ու իր պատվավոր ընդդիմությունն էլ այդ իրավիճակը շատ սիրուն կարգավորելու են, դնեն տեղը:
– Այսինքն՝ որոշումներ կայացնողը Ռուսաստա՞նն է, իսկ Հայաստանի իշխանությո՞ւնը:
– Կներեք, բա եթե մեր կառավարությունը էզոթերիկ մտավարժանքների մեջ է ընկել՝ իսկ արդյոք մեզ պե՞տք է բանակ, թե՞ ոչ, մեզ պե՞տք են պատերազմ, թշնամանք, թե՞ ոչ, սահմանների գործը որպես այդպիսին թողել է ռուսների վրա, ընդդիմությունն էլ ասում է՝ դե, եթե էդ է, եկեք գնանք մտնենք Ռուսաստանի կազմի մեջ, բա ի՞նչ է ստացվում: Կարո՞ղ է սև, չարքաշ աշխատանքը ռուսներն անեն, իսկ որոշումները Նիկոլ Փաշինյանն ու Ռոբերտ Քոչարյանը կայացնեն:
– Տարածաշրջանում կոմունիկացիաների բացման ու ապաշրջափակման մասո՞վ էլ է որոշումները Ռուսաստանը կայացնելու:
– Դա մի քիչ բարդ է, որովհետև դրա շուրջ ահագին բալանս կա ձևավորված: Կոմունիկացիաների խնդրում ինչքան Ադրբեջանն է շահագրգիռ կողմ, այնքան էլ իրեն զուտ միջնորդ դիրքավորող Ռուսաստանը, ու այդ շահագրգռությունները հասկանում են նաև Արևմուտքում ու ստեղծված աշխարհաքաղաքական իրավիճակում իրենք այդ հարցին նայում են նաև Ռուսաստանին հակակշռելու, դիմակայելու միջոց: Մի խոսքով, այդ մասով իրադրությունն ավելի բարդ է, ու այնպես չէ, որ այդ հարցում Ռուսաստանն ինչպես որոշի, այդպես էլ կլինի:
– Պարո՛ն Նահապետյան, իսկ ձեր տպավորությամբ՝ այդ «Զանգեզուրի միջանցքն» ի վերջո լինելո՞ւ է:
– Կողմերի հայտարարություններից դատելով՝ բոլորը համաձայն են, որ ճանապարհները բացվեն, որ դրանք լինեն այն երկրի դե ֆակտո և դե յուրե տարածք, որով անցնում են, գուցե ձեռք բերվեն պայմանավորվածություններ ինչ-որ թեթև ռեժիմների հետ կապված, ովքեր կհսկեն անվտանգությունը, այսօր դեռ որևէ մեկը հստակ գնահատականներ չի տալիս:
Այնուամենայնիվ, Նիկոլ Փաշինյանը կշարունակի պնդել, որ դա ճանապարհ է Հայաստանի տարածքով անցնող և որևէ կերպ միջանցք չէ, Իլհամ Ալիևը կշարունակի պնդել, որ դա հենց այն միջանցքն է, որն իրենք ուզում էին, ու դրանով Իլհամ Ալիևը լուծում է մի երկարատև խնդիր, որ եթե, օրինակ՝ 10 տարի հետո Հայաստանը որոշի փակել այդ ճանապարհը, ինքն ասի, որ այդ ճանապարհի նկատմամբ որոշակի իրավունքներ ունենք, դուք պարտավոր եք այդ ճանապարհի անխափանությունն ապահովել, եթե չեք ապահովում՝ մենք ուժով պաշտպանելու ենք մեր իրավունքը, այս խնդիրն է նա լուծում:
– Աշխարհաքաղաքական ի՞նչ զարգացումների փուլում ենք գտնվում, ու այդ համատեքստում Հայաստանի դերը ո՞րն է:
– Տեսանելի է, որ Ղարաբաղի հարցով նոր ստատուս քվո է ձևավորվում, այսինքն՝ որ այդ խնդիրը չի լուծվելու, սառեցվելու է: Խոշոր հաշվով, մնալու է այն վիճակը, ինչ հիմա կա, իրավունքների հարցն է հստակեցվելու, թե Հայաստանն այդ տարածքի նկատմամբ ինչպիսի՞, թեկուզ կասկածելի իրավունքներ կարող է ունենալ, արցախահայությունն ի՞նչ իրավունքներ կարող է ունենալ, Ադրբեջանը՝ ի՞նչ:
Այդ կոնֆլիկտի մեջ ես դեռ չեմ հասկանում՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պե՞տք է գոնե հաշտվեն, ու խնդիրը դառնա արցախա-ադրբեջանական, դա չեմ տեսնում, բայց գուցե նման ծրագրեր կան:
Տեսնում եմ, որ որոշ աշխարհաքաղաքական բևեռներ շահագրգռված են, որ կոնֆլիկտը մնա, բայց մոտեցումները տարբեր են՝ Հայաստանն այդ կոնֆլիկտի մեջ մնա անմիջապե՞ս, թե՞ միջնորդավորված: Այդտեղ լիքը վտանգներ կան, որովհետև այնպես չէ, որ Ռուսաստանը ողջունելու է, եթե Հայաստանը կոնֆլիկտից դուրս գա ու իրենց և ադրբեջանցիներին թողնի դեմ դիմաց՝ հակադիր շահերով:
– Իսկ հայ–ադրբեջանական, հայ–թուրքական հարաբերությունների կարգավորման մասով կա՞ կոնսենսուս:
– Կոնսենսուս չեմ կարողանում տեսնել, տեսնում եմ, որ հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում պետք է կոնֆլիկտ լինի, այլ հարց է, թե հայկական ասելով՝ նկատի ունենք Հայաստանի՞ն, թե՞ հայ ժողովրդին, որովհետև ձևականորեն հնարավոր է, որ պետությունները ինչ-որ հաշտության պայմանագիր կնքեն, բայց առաջին իսկ պահին, երբ կրկին պատերազմ սկսվի, այստեղից մարդիկ կգնան Արցախ: Կոնկրետ Արցախի հարցը նոր ստատուս քվոյով, նոր պայմաններով քնեցնելու փորձ է արվում:
Հայ-թուրքականի մասով, օրինակ՝ բավականին հետաքրքիր է, թե, ի վերջո, ինչո՞ւ էլեմենտար տեղաշարժեր չկան: Արտգործնախարարին լսելիս պարզ է դառնում, որ Թուրքիան այնքան էլ ոգևորված չէ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմամբ ու սահմանների բացմամբ, մյուս կողմից՝ այն, ինչ կարող է Թուրքիային հետաքրքիր լինել, Հայաստանը պատրաստ չէ դա տալ, չի կարող տալ: Այս պայմաններում ես չեմ տեսնում, թե ո՛նց է տեղի ունենալու այդ հարաբերությունների կարգավորումը:
– Նույնը նաև Ադրբեջանի մասո՞վ եք տեսնում, պարո՛ն Նահապետյան:
– Ես ոնց տեսնում եմ, որ պահին Նիկոլ Փաշինյանը ստորագրի խաղաղության պայմանագիր, այդ պահին պատերազմ է սկսվելու, այլ տարբերակ չեմ տեսնում, որովհետև եթե ինքը ստորագրի այդ փաստաթուղթն ու դուրս գա այդ խնդրից, Ադրբեջանը դիմելու է ռուսներին ու ասի՝ նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրի մյուս կողմն այլևս այս պատմության մաս չէ, ես եմ պատմության մաս ու ես ասում եմ, որ ինձ խաղաղապահներ պետք չեն, կլինի՞ դուք գնաք:
Այդ պայմաններում կա՛մ ռուսները պետք է ուղիղ բախվեն ադրբեջանցիների հետ, ինչը քիչ հավանական եմ համարում, կա՛մ ասելու են՝ գնում ենք, ու այն զենքը, որ բերել են Ղարաբաղում խաղաղապահների համար, թողնելու են Ղարաբաղի կամավորական ու պայմանագրային ստորաբաժանումներին ու դուրս գան:
Երբ Ղարաբաղի հայերն ու ադրբեջանցիները սկսեն իրար հետ ընդհարվել, այստեղ, չգիտեմ՝ կարող է Նիկոլ Փաշինյանն ու իր շուրջբոլորը պտտվող խաղաղության դարաշրջիկները պատրաստ են, ես հարյուրհազարավոր մարդկանց գիտեմ, որ պատրաստ չեն հեռադիտակով նայել, թե ոնց են ղարաբաղցիներին սպանում: Վեր են կենալու գնան, ի՞նչ է անելու, ձերբակալելո՞ւ է, մարդկանց հանձնի Ադրբեջանի՞ն խաղաղության պայմանագրի շրջանակներում, չեմ կարծում: Բայց փաստ է, որ հաստատ ներքաշվելու ենք կոնֆլիկտի մեջ:
Ու մյուս կողմից՝ չեմ տեսնում, թե Իլհամ Ալիևի ինչի՞ն է պետք այդ պայմանագիրը. ստորագրի՝ ռուսների՞ հետ պատերազմի մեջ մտնի, որովհետև հենց այդ պայմանագիրը ստորագրվի, Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականություն եզրույթը դուրս է գալիս գործընթացից, բայց կոնֆլիկտը մնում է: Ադրբեջանը Հայաստանին այնքան է պահելու կոնֆլիկտի կողմ ու սպասի, որ նորից աշխարհում հարմար պահ լինի, ու ոնց Հադրութն ու Շուշին է դատարկել, այդպես էլ Ստեփանակերտն ու Մարտակերտը դատարկի ու պրծնի:
– Իսկ Հայաստանին պե՞տք է այդ խաղաղության պայմանագիրը:
– Ի՞նչ գնով, եթե Հայաստանը ճանաչելու է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ու ղարաբաղցիներին համարես Ադրբեջանի քաղաքացի, այսինքն՝ համարես, որ ղարաբաղցիները պետք է ապրեն ադրբեջանական օրենքներով, կարծում եմ, որ դա մեզ պետք չէ, ու ես խանգարելու եմ, որ դա տեղի ունենա: Բայց եթե այդ պայմանագիրը որևէ ձևով պիտի արտահայտի Հայաստանի, Արցախի հայերի բոլոր, այդ թվում՝ քաղաքական իրավունքների պաշտպանությունը, խնդիր չկա, եկեք վաղն էլ ստորագրենք այդ պայմանագիրը, բայց ինչ-որ մեկը գալի՞ս է մեզ հետ այդպիսի թուղթ ստորագրելու:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
