Հայաստանում Եվրոպական միության պատվիրակության ղեկավար, դեսպան Անդրեա Վիկտորինի հետ մեր հանդիպումը պլանավորել էինք մեկ ամիս առաջ, այնուհետև նորից հետաձգեցինք նրա հագեցած օրակարգի ու դրանում անդադար գրանցվող փոփոխությունների պատճառով: Նրա օրակարգը միշտ չէ, որ հստակ է, ու երբեմն հանդիպումները կարող են ձգվել մինչև ուշ երեկո, իսկ բնավորության ու պատասխանատվության պատճառով՝ անգամ հանգստյան օրեր չունի: Շուտով նա ավարտում է իր առաքելությունը Հայաստանում:
– Ես միանշանակ նորից եմ գալու: Գիտե՞ս՝ ո՛րն է Հայաստանը թողնելու ամենատխուր պահը, այն, որ շատ բաներ, որ կառուցման, վերջնականացման ճանապարհին են, ես չեմ տեսնի՝ «Թումո»-ն Կապանում, մեկ այլ ծրագիր Դիլիջանում ու այսպես շարունակ:
Տիկին Վիկտորինը, որ ժամանակին նաև Հայաստանում Գերմանիայի դեսպանն էր, վերջին տարիներին մեր երկրում օտարերկրյա որևէ կառույց ներկայացնող ամենաշատ քննարկվող դիվանագետն է: Երբ նա երկրորդ անգամ եկավ Հայաստան, իր ընտրությունն էր և որոշումը լինել այստեղ:
– Ես տիպիկ գերմանացի եմ՝ ուղիղ ասում եմ ամեն բան, ես միշտ բանակցության կողմնակից եմ ու հաճախ կարող եմ գործել, բայց հրապարակային հայտարարություն չանել այդ մասին, ուղղակի լուռ աշխատել: Կան արժեքներ և սկզբունքներ, որոնք ամեն բանից վեր են ինձ համար, ես որևէ մեկի կատարածուն չեմ և չեմ եղել երբեք՝ չնայած տարբեր մեկնաբանություններին:
Առաջին անգամ նա Հայաստան եկավ բավական բարդ շրջանում: Այն ժամանակ Հայաստանում Գերմանիայի դեսպանը հիշում է, որ 2008 թվականը մարտահրավերային էր. մեր երկրում տեղի ունեցած ընտրություններին հաջորդեցին ողբերգական ավարտով ցույցեր, մարտիմեկյան իրադարձությունները, որոնց հետևանքով առնվազն 10 զոհ և բազմաթիվ վիրավորներ եղան, ինչն էլ շոկային ու ցնցումային էր երկրի համար:
– Սա այն պահն էր, երբ կտրուկ փոխվեց միջավայրը, մարդիկ իսկապես ցնցված էին, ու սա միանշանակ հետք է թողել բոլորի վրա: Միևնույն ժամանակ Հայաստանում տեղի էին ունենում նաև գեղեցիկ իրադարձություններ. «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնը՝ օրինակ, որի ընթացքում մարդիկ հետևում էին այն նշանավոր մարդկանց, որոնցից շատերն առաջին անգամ էին այստեղ:
Հիշում է՝ իր ժամանելու առաջին շաբաթն էր, երբ դիվանագիտական ներկայացուցչության գործընկերներից մեկի հրավերով գնացին Սևան խորոված ուտելու: Հյուրընկալող կողմը անպատմելի ջերմ էր, քաջալերում էր դեսպանին ուտել, խմել. սովորական հայկական հյուրընկալություն, որին «բախվել» էր գերմանացի դիվանագետը:
– Զավեշտալի հյուրասիրություն է. դու երբեք չես կարող ինքնուրույն հյուրասիրվել, հայերը դա չեն թողնի, նրանք հետևողական են, որ իսկապես վայելես այս երկրի ողջ պերճանքը: Գերմանիայում քեզ հյուրասիրում են, եթե ուզում ես՝ վերցնում ես, եթե ոչ՝ քեզ երկրորդ անգամ չեն առաջարկի:
2008 թվականին ես 18 տարեկան էի ու շատ լավ եմ հիշում իմ սերնդակիցներին այդ ժամանակ: Մեր սերունդը հայտնվել էր բարդ սահմանաբաժանին՝ թիկունքին ունենալով խորհրդային ժառանգություն, որն արտահայտվում էր դաստիարակության մեջ, ներկայում ունենալով անկախ երկիր, որն անցնում էր տարբեր վայրիվերումների միջով:
– Ճիշտ ես, այն սերունդն ու այժմ 18 տարին բոլորած մարդիկ տարբեր են: Ես սա պարզ հասկացա, երբ կրկին վերադարձա Հայաստան, այս անգամ՝ որպես ԵՄ պատվիրակության ղեկավար: Մարդկանց մեջ դրական տրամադրվածություն կա, մարդիկ հույս են տեսնում, նրանցից շատերը որոշում են պատասխանատվություն ստանձնել և շատ ազատ են իրենց կարծիքն արտահայտելիս:
– Իսկ հիմա՞, նրանք հիասթափվա՞ծ են:
– Մարդկանց համար անակնկալ էր այն ամենը, ինչ տեղի ունեցավ: Նախ՝ քովիդն էր, որին Եվրոպայում և որևէ տեղ չգիտեին՝ ինչպես արձագանքել: Հայաստանում այդ ամենին գումարվեցին նաև պատերազմը և դրան հաջորդած իրավիճակը, որին մարդիկ բնավ պատրաստ չէին: Շատ ծանր իրավիճակ էր, բայց, իմ կարծիքով, Հայաստանում շատ մարդիկ կան, որոնք համառորեն շարունակում են չհանձնվել, հաստատակամ են պատասխանատվություն վերցնել:
Հայաստանը հնարավորությունների երկիր է, այն իր ազգայինին զուգահեռ, իր ուրույն մտածողությանը բնորոշ տարրեր ունենալով հանդերձ՝ շատ բաց է այլ մշակույթների հետ շփման տեսանկյունից: Կրթության խթանումը թույլ կտա ավելի մեծ հորիզոններ ստեղծել այս երկրի համար և հնարավորություն կստեղծի ինչպես օտարերկրացիների համար՝ բացահայտել Հայաստանը, այնպես էլ հայերին՝ ճանաչել այլ մշակույթներ, ընդունել տարբերությունները, չհամարել դրանք խոչընդոտ ազգայինի համար:
– Մի անգամ Գեղարդում էի, երբ հանկարծ հանպատրաստից մի երգչախումբ հայտնվեց ու սկսեց երգել եկեղեցում։ Ես կանգնել էի` հմայված հայկական երգերի կատարմամբ․․․ կարծես այդ պահին մոգական ձգողականություն կար, մի առեղծվածային ուժ, որն անհնար էր չնկատել: Հենց այնտեղ հասկացա, որ հայկական մշակույթը թանկ, շքեղ զբոսաշրջային վայրերը չեն, այլ այն, ինչ հայկական գյուղերում է, այնտեղ, որտեղ մարդիկ մեծ սեղան են գցում ու հետո անկաշկանդ սկսում երգել բոլորով:
Տիկին Վիկտորինը շրջել է Հայաստանով ու նկատել, որ կյանքը կարող է շատ ավելի դժվար լինել Երևանից դուրս, հատկապես ձմռանը, երբ տունը տաքացնելու տարրական խնդիրն իրականում լրջագույն մարտահրավեր է:
– Ես միշտ ասում եմ՝ Երևանն ասես պղպջակ լինի, ու ես սիրում եմ այն: Բայց եթե դուք ուզում եք տարբերվող մի բան, գնացե՛ք մարզեր: Ես սիրում եմ Շիրակը, այնտեղ մարդիկ կարող են շատ ուղիղ, հստակ ասել այն, ինչ մտածում են, ու ես գնահատում եմ սա: Անցյալ տարի կանանց շրջայց ունեինք դեպի Սյունիք, գնացինք Կապան, որտեղ ես տեսա մարդկանց, որոնք չեն բողոքում, զարմանալի է, չէ՞, չէին տրտնջում, գլուխները կախ աշխատում էին:
Դեսպան Անդրեա Վիկտորինի եռանդին ու էնտուզիազմին հետևելիս դժվար է պատկերացնել, որ նա կարող է հոգնել: Նրա օգնականը միջամտում է ու ասում, որ դիվանագետը երբեմն աշխատելու հարցում չափն անցնում է ու մոռանում հանգստի մասին, հանգստյան օրեր հասկացությունը նրա բառապաշարից բացակայում է:
– Երբեմն ես ինձ թույլ եմ տալիս հոգնել ու հանգստանալ, այդ ժամանակ սիրում եմ գնալ Գյումրի: Շատ սիրում եմ Լոռին, կարող եմ ժամերով նստել ու նայել բնությանը: Մեկ ժամը բավական է ողջ հոգնածությունը թոթափելու համար: Ես պաշտում եմ Տաթևը, այդ վանքի ձգողականությունը որևէ այլ վայրի հետ չես շփոթի: Պիտի շատ ճամփորդես Հայաստանով այն սիրելու համար:
Կան պատմություններ, որ նա երբեք չի մոռանա, կպատմի այլ երկրներում, այլ մարդկանց որպես օրինակ, որ չընկճվեն, որ չլսեն ուրիշներին:
– Չես կարող գնալ Գյումրու «Արեգակ» սրճարան, տեսնել հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց, որոնք վարակիչ էներգիայով աշխատում են՝ այդքան բարձր որակ ապահովելով, ու չհիանալ: Չես կարող հանդիպել Կարինեին՝ «Ագաթ» հասարակական կազմակերպության հիմնադրին, լսել նրա կյանքի պատմությունն ու ձեռքը չսեղմել՝ հիացած: Նա հրաշալի մարդ է, իսկ նրա կյանքի պատմությունը՝ իսկական դաս բոլորի համար, մարդ, որին ասել են՝ չես կարող, իսկ նա որոշել է չհանձնվել, այն, ինչ ասացի սկզբում:
Պատերազմից կարճ ժամանակ էր անցել, ու որդեկորույս մայրեր կային, որոնք ուզում էին նրա հետ հանդիպել: Ասել, որ դա ծանր էր, նույնն է, թե ոչինչ չասել:
– Նրանք ցույց էին տալիս իրենց կորցրած որդիների լուսանկարները, ու յուրաքանչյուրը պատմում էր որդու մասին: Հանկարծ ես հարցրի՝ իսկ ի՞նչ կուզեիք անել: Սկսեցին պլաններ կազմել, հասկանո՞ւմ ես՝ մեկն ասաց, որ կուզենար դպրոց ունենալ և տղայի անունով կոչել, մյուսը՝ մեկ այլ բան… Կսկիծը, մորմոքը չանցան, բայց գոնե մտքում հույս հայտնվեց՝ ապրել շարունակելու:
Դիվանագետները հստակ արարողակարգի են հետևում, և հաճախ մենք չենք կարող տեսնել նրանց իրական ապրումները, չտեսնելը երբեմն թույլ է տալիս նաև մարդկային հատկանիշների մասին եզրակացություններ անել, որոնք, հնարավոր է՝ ճիշտ չլինեն: Անդրեա Վիկտորինն ասում է, որ կան դեպքեր, երբ պարտավոր է դիվանագիտական արարողակարգին հետևել, բայց եթե դիվանագետը միշտ հետևում է դրան և չի կարողանում անհրաժեշտ պահին արտահայտել իր՝ որպես մարդու ունեցած ապրումները, ապա չի կարող լավ դիվանագետ լինել: Պիտի կարողանալ կառավարել հույզերը, բայց կան պահեր, երբ նա ունեցել է ապրումներ, ու դա տեսանելի է եղել:
– Պարզ է, չէ՞, որ ես՝ որպես պրոֆեսիոնալ դիվանագետ, չեմ կարող հստակ իրավիճակներում լաց լինել, բայց տեղեր կան, որ խիստ մարդկային երևույթների մասին են, ու պետք է ունենալ, պետք է կարողանալ հույզեր արտահայտել:
Քանի որ ավարտում է դիվանագիտական առաքելությունը Հայաստանում և շուտով նաև՝ դիվանագետի կարիերան, պետք է մտածել, թե ո՛ր ոլորտն է ամենից գրավիչը հետագայի համար:
– Ես բոլորին ասում եմ՝ վե՛րջ, սեպտեմբերից կնստեմ բազկաթոռին ու կսկսեմ շյուղերով հյուսել, բայց իրականում հյուսել չգիտեմ: Ես անկասկած զբաղմունք կգտնեմ։
Նա սիրում է կարդալ, երաժշտություն լսել, խոհանոցում լինել ու պատրաստել, բայց սրանցից ոչ մեկի ժամանակը չունի: Նա վայելում է Հայկական լեռնաշխարհից հավաքած խոտաբույսերը, որոնցով կարելի է թեյ պատրաստել, ու թեև փորձել է տոլմա պատրաստել, վստահ է, որ ավելի լավ մասնագետներ կան: Մտածում է՝ գուցե երբ Հայաստան վերադառնա որպես զբոսաշրջիկ, հայկական խոհանոցի դասընթացներ անցնի, բայց դա արդեն մեկ այլ հանդիպման առիթ է:
Կուշանե Չոբանյան
MediaLab.am
