«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Իրազեկ և պաշտպանված սպառող» ՀԿ նախագահ Բաբկեն Պիպոյանը
– Պարո՛ն Պիպոյան, ՊԵԿ-ը «Վայլդբերիզում» խախտումներ է արձանագրել, երեկ էլ Կառավարության շենքի դիմաց տնտեսվարողները բողոքում էին անհավասար մրցակցային պայմաններից: Այս մասով ձեր դիտարկումներն եմ խնդրում, արդարացվա՞ծ են տնտեսվարողների բողոքները:
– ՊԵԿ-ի հայտարարությունները պետք է բաժանեմ երկու խմբի. չարաշահումների մասին խոսվեց մի քանի օր առաջ, որ «Վայլդբերիզի» հետ համատեղ հաշվարկել են, տեսել, որ ավելի շատ հարկ պետք է վճարեր, որը չի վճարել, ու քննարկումների արդյունքում «Վայլդբերիզն» ընդունել է, որ պետք է վճարի:
Երկրորդ չարաշահման մասին խոսվեց հանրային բողոքի ձայնից հետո՝ այսօրվա հայտարարությունն էր, որը չեմ կարող ասել՝ որքանո՛վ կապ ուներ հանրային դաշտի աղմուկի հետ, որովհետև ինքն ավելի շատ պահի ազդեցության տակ արված հայտարարության էր նման, քան բուն աշխատանքայինի, որովհետև տարբեր տնտեսվարողների կողմից տարբեր ժամանակահատվածներում տարբեր խնդիրներ են ի հայտ գալիս: Երբ այդ ընկերության մասով առաջին հայտարարությունը եղավ, ես դա չեմ դիտարկում պահի ազդեցության տակ արված հայտարարություն, որովհետև խնդրին համակարգային մոտեցում էր ցուցաբերված, այսօրվա հայտարարությունը ոչ թե համակարգային, այլ տեղային բնույթ ունեցող էր:
Հիմա անդրադառնամ բողոքներին. անընդհատ խոսվում է փոքր ու միջին բիզնեսի՝ մեր երկրում վատ լինելու մասին, ՓՄՁ-ն ՀՆԱ-ում շատ քիչ տեղ է զբաղեցնում: Աշխարհն ասում է՝ եթե ուզում եք միջին վիճակագրական մարդու կյանքը լավանա, պետք է նաև ՓՄՁ-ի մասին մտածեք: Հիմա պետությունը իր տնտեսական կուրսը վարում է այնպես, որ փոքր ու միջին բիզնեսը նմանատիպ պայմաններում հայտնվում է շատ դժվարին իրավիճակում:
Ինչպե՛ս է ստացվում, որ նույն ՓՄՁ-ն այդ խնդիրը մեր խոշոր խաղացողների հետ չի ունենում: Բերեմ շատ կենցաղային օրինակ, որպեսզի բոլորի համար պարզ լինի. չենք կարող մենք 3 կգ, 50 կգ ու 500 կգ կարտոֆիլը նույն գնով գնել: Հիմա այդ կիլոգրամը փոխարինենք, օրինակ՝ մեքենայով, որոնց վարձակալության գները տարբեր են լինելու, որովհետև 50 մեքենա որ պատվիրում ես, այդ ընկերությունները մոտիվացված են քեզ հետ աշխատելու, լուրջ զեղչեր են քեզ տալիս, որ դու իրենցից պատվիրես: Կոպիտ ասած, եթե մեկ մեքենա տեղափոխելու պարագայում իրենք պլանավորում են աշխատել, օրինակ՝ 200 դոլար գումար, ապա այս դեպքում 50 դոլարն էլ է լավ, որովհետև 50 մեքենայի պարագայում դա դառնում է 2500 դոլար:
Այսինքն՝ լոգիստիկայից սկսած շատ քանակ ներմուծելու դեպքում ավելի էժան է, տեղափոխումն է ավելի էժան, տարօրինակ կհնչի, բայց մաքսազերծումն է ավելի էժան, որովհետև մաքսազերծման ընթացքում, ընդհանուր արժեքի մասին եմ խոսում, երբ դու ավելի էժան ես ձեռք բերում, ավելի էժան էլ տեղափոխում ես, ավելի քիչ էլ հարկ ես տալիս:
Հիմա երբ պետությունը չի վարում տնտեսական այնպիսի քաղաքականություն, հարկային այնպիսի վարչարարություն, որ փոքրն ու միջինը կայանան խոշորի կողքին, ինքնըստինքյան պետք է այդ խոշորը փոքրին խեղդեր, ինչո՛ւ չի խեղդել, որովհետև այդ խոշոր բիզնեսի ախորժակն էլ է խոշոր, այսինքն՝ խոշոր բիզնեսները, որոնք արդեն շուկաներում դիրքավորվել են, ունեն գերիշխող դիրք, մի մասը հովանավորություն ունի և այլն, ունեն մեծ ախորժակ: Եթե իրենք մեծ ախորժակ չունենային, իրենց գնային քաղաքականությունը բավարարար կլիներ, որ այս բիզնեսը լիներ ճնշված ինքնըստինքյան, բայց քանի որ գործ ունենք մեծ ախորժակի հետ, ՓՄՁ-ն իրենցից չի դժգոհում:
Հիմա ի՛նչ պետք է անի ՓՄՁ-ն. նրանք հասկանում են, որ շուկայում կա պահանջարկ, հետևաբար կա առաջարկ, մեր ՓՄՁ-ն ասում է, որ ինքն այդ առաջարկը չի կարողանում տալ, որովհետև մինչև ապրանքը հասցնում է Հայաստան, մասշտաբի էֆեկտով, այլ գործոններով պայմանավորված՝ այդ ապրանքն իր վրա նստում է ավելի թանկ, քան այսօր մեր քաղաքացին կարողանում է ձեռք բերել, օրինակ՝ «Վայլդբերիզից» կամ այլ տեղից:
Մեր բիզնեսն ինքը ուներ երկու հնարավորություն. կա՛մ գնար ասեր՝ գիտեք ինչ կա, դուք պետք է մեզ հնարավորություն տաք, որ մենք կարողանանք այդպիսի առաջարկ անել, այսինքն՝ հարկային քաղաքականություն, տնտեսական կուրս և այլն, և այլն, կա՛մ անելանելիությունից ելնելով, գնար ասեր՝ մենք չենք կարող, կխեղդվենք, խոշորին մի՛ թողեք: Ես կարծում եմ, որ ինքը պետք է ասի՝ ինձ հնարավորություն տուր համարժեք առաջարկ տալու:
– Իսկ ինչպե՞ս կարող են տալ այդ հնարավորությունը:
– Շատ պարզ. դրա համար համապատասխան հարկային քաղաքականություն են վարում, տնտեսական կուրս են վարում, պատահական չեմ ասում՝ տնտեսական կուրս, որովհետև ունենում են համապատասխան ծրագրեր, օրինակ՝ հասկանում են, որ ով ունի 2-3 հազար դոլար, գնում են Թուրքիայից հագուստ բերում, իսկ նույն այդ գումարով չեն կարող գնալ Չինաստան հագուստ բերել, իսկ դու՝ որպես պետություն, պետք է կուրս վարես:
Օրինակ՝ ասում ես՝ երկրում ո՞վ է վերջին երկու տարվա մեջ տեքստիլի գործ արել, գնացել է Թուրքիայից կամ այլ երկրից հագուստ բերել, այդ ընկերություններին ասում ես՝ եթե փաստաթղթով միավորվեք իրար, ես ձեր ընդհանուր շրջանառությունը չեմ դիտարկի մեծացած շրջանառություն ու կհարկեմ հնի պես, եթե խոշորացած ես: Այսինքն՝ ինքը դե ֆակտո խոշորացնում է, մասշտաբի էֆեկտը սկսում է աշխատել, բայց հարկում է այնպես, ինչպես կհարկեր չխոշորացածը: Սա լուծումներից մեկն է, չեմ ասում միակը:
– Մեր պետությունը հիմա ձեր առաջարկած այդ մեկ լուծումը կանի՞, պարո՛ն Պիպոյան:
– Որ անկեղծ ասեմ, չգիտեմ՝ պետությունն ի՛նչ մոտեցում է ուզում ցուցաբերել: Գուշակություն անելը դժվար է, որովհետև շատ քիչ դեպքեր են լինում, երբ պետությունը խելամիտ է գործում: Փորձը ցույց է տվել, որ վերջին ժամանակահատվածում մեր պետության գործողություններն ավելի շատ իներցիոն բնույթի են, քան համակարգային, թերևս սա է պատճառը, որ դժվարանում եմ բան ասել:
Չեմ բացառում, որ պետությունը ոչինչ էլ չանի, այսինքն՝ ասի՝ դե, «Վայլդբերիզը» հայտարարեց, որ տեխնիկական սխալը շտկել է, հետևաբար գնացեք, ավելի լավ գին տվեք, աշխատեք: Չի բացառվում՝ զբաղվի պոպուլիզմով ու որոշի, որ ինչ-որ բաներ պետք է ընդառաջի, օրինակ՝ աշխատանքային խումբ ստեղծեն, խնդիրները լսեն, «Վայլդբերիզին» կանչեն, դրանով ժամանակ շահեն, բայց արդյունքում ոչինչ էլ չլուծեն, որովհետև այդ էժան ապրանքի առաջարկը ռուսական շուկայում կա, չէ՞: Ի վերջո, դրանցից ոչ բոլորն են, չէ՞, ռուսական ապրանքներ, այսինքն՝ այդ նույն ապրանքները հնարավոր է ավելի հարմար գնով ձեռք բերել, մաքսազերծել ու ավելի էժան վաճառել, քան կարողանում ենք մենք անել:
Այսինքն՝ պետությունը կարող է փորձել հասկանալ, թե ինչպես բիզնեսին օգնի, որ դա անի, կամ չփորձի հասկանալ, ինչ-որ պոպուլիստական գործողություն իրականացնի, արդյունքում այս ընթացքում, պայմանական «Վայլդբերիզը» չլինի, մեկ այլ չինական ընկերություն լինի՝ նմանատիպ ծառայություն մատուցի, լավ հավելված սարքի, որն առանց հավելյալ ֆոկուսների այդ նույն ապրանքը նույն գնով բերի հասցնի մեր դուռը, ու, բնականաբար, բիզնեսը կանգնի ավելի վատ վիճակի առաջ: Պետությունը պետք է ունենա կուրս ու իմանա, թե դա ո՛նց է տանելու, իսկ մեր խնդիրներից մեկն էլ հենց կուրս չունենալն է կամ վատ կուրս ունենալն է:
-Ստացվում է, որ օնլայն առևտրով զբաղվողների ու սովորական տնտեսվարողների միջև իսկապե՞ս անհավասար մրցակցային պայմաններ են:
– Ախր ամբողջ խնդիրը այն է, որ կյանքն է փոխվում, թվային միջավայրը զարգանում է, ժամանակակից աշխարհը գնում է թվայնացման: Այսօր կան պետություններ, որոնք ստեղծում են խանութներ, որտեղ վաճառող չկա, այսինքն՝ պետք է հաշվի առնենք, թե ո՛ւր է գնում աշխարհը, ու պետք է հասկանանք մի բան, որ եթե այդ խաղի կանոնը չընդունենք, միշտ պարտված ենք լինելու:
Իսկ դա պետք է անի պետությունը, որ ոչ մեկը չտուժի, չտուժի նաև քաղաքացին, որովհետև եթե քաղաքացին տեսնում է, որ կա ինչ-որ ապրանք, որ երեկ առնում էր 6000 դրամով, հիմա առնելու է 40 հազարով, ինքն անիծելու ու հայհոյելու է բոլորին, ովքեր նպաստել են դրան:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
