Սիրիայում ստեղծված բարդ իրադրությունը ստիպում է տեղական հայ համայնքին մտածել Հայաստան տեղափոխվելու մասին:
Մեկ տարուց ավելի Սիրիայում տեւող իշխանություն-ընդդիմություն հակամարտության ու բախումների հետեւանքով առաջացած անհանդուրժողական մթնոլորտի պատճառով քրիստոնյա ազգային փոքրամասնություն ներկայացնող հայերից շատերը ստիպված լքում են այդ երկիրը:
Սփյուռքի նախարարության տվյալով`վերջին մի քանի ամսում Սիրիայից մոտ 100 հայ ընտանիք է տեղափոխվել Հայաստան: Նրանց մեծ մասն արդեն բնակարան է գնել Երեւանում: Մի մասն էլ ժամանակավոր վարձով է ապրում` միաժամանակ փնտրելով գրպանին հասու բնակարաններ:
Հալեպաբնակ Աշակերտյանների ընտանիքը, սիրիական խռովությունների սկսվելուն պես, որոշեց տեղափոխվել Հայաստան: Վաճառեցին ամբողջ ունեցվածքը` տուն, խանութ, ու այժմ բնակվում են Երեւանում:
«Թեեւ երբեւէ չէինք մտածել, որ մի քանի ամսում կարող ենք երկրից երկիր տեղափոխվել, բայց իրավիճակն այնքան կտրուկ փոխվեց, որ լավագույն որոշումը սա կարող էր լինել: Մեր առաջնային խնդիրը ընտանիքի անվտանգությունը ապահովելն էր, դրա համար էլ առանց հետ նայելու որոշում կայացրեցինք», – պատմում է երեք զավակների հայր, 58-ամյա Հարություն Աշակերտյանը: Կինը`50-ամյա Լիզա Աշակերտյանն ասում է, որ հալեպահայերի մեծ մասը վճռել է, որ տեղափոխվում են Հայաստան, բայց սպասում են անշարժ գույքի վաճառքին:
Մոտ 80 000-ի հասնող հայ համայնքի շարքերն արաբական այդ երկրում նոսրանում են: 1915 թվականին`Օսմանյան կայսրության օրոք իրագործված Հայոց ցեղասպանության ժամանակ փրկված հայերի մեծ մասն ապաստան գտավ Սիրիայում, որտեղ եւ ձեւավորվեց Մերձավոր Արեւելքի ամենամեծ հայ համայնքը: Նրանց մեծ մասը բնակվում է Հալեպում: Այդ քաղաքի հայերը Սիրիայի ամենահայտնի ոսկերիչներն ու մեքենագործներն են: Սիրիահայերը պատմում են, որ սիրիացիները` հայր եւ որդի նախագահներ Հաֆես ու Բաշար ալ Ասադի գլխավորությամբ, մշտապես աջակցել են հայ համայնքին:
2011-ի մարտից կառավարական եւ ընդդիմադիր ուժերը չդադարող բախումների մեջ են եւ այդ իրավիճակը ուղղակի ազդեցություն է ունենում Սիրիայի հայ համայնքի վրա`նրանց ստիպելով բռնել արտագաղթի ճանապարհը:
Իսլամիստ ծայրահեղական ընդդիմությունը պահանջում է նախագահ Բաշար ալ Ասադի հրաժարականը, իշխանությունն էլ դիմադրում է: Իսկ տեղական հայ համայնքը համարվում է հենց նախագահի վարչակարգի աջակիցը:
Մադլեն Սեփեթջյանի որդին, դեռ սիրիական բախումները չսկսած, կնոջ հետ տեղափոխվեց Հայաստան: Այժմ նրա մայրը րոպեներն է հաշվում, որ տունը վաճառվի, եւ ինքն էլ ամուսնու հետ Հայաստանում շարունակի կյանքի վերջին տարիները: Չնայած ասում է, որ չի պատկերացնում` ինչպես է Հայաստանում օրվա հացը վաստակելու:
«Մի քանի ամիս առաջ տունս թալանեցին, վերջին կոպեկս գողացան, լավ է, որ ես տանը չէի, թե չէ ինձ էլ կսպանին: Ամբողջ խնայողություններս ու ոսկին տարան, ու հիմա մինչեւ տունը չվաճառվի, չեմ կարողանա Հայաստան տեղափոխվել: Ամեն վայրկյան գնորդի ենք սպասում, բայց էս խառը վիճակին հարցնող անգամ չի եղել»,- պատմում է 59-ամյա Սեփեթջյանը, ով սեփական աչքերով է տեսել քրիստոնական թաղամասում ապրիլին տեղի ունեցած պայթյունն ու ահաբեկված հայերին:
Սակայն Սիրիայի անշարժ գույքի շուկայում ճգնաժամ է սկսվել: Եթե անգամ բնակարանները վաճառվում են, ապա իրական գնի կես արժեքով:
«Արդեն 3 տարի է`տղաս ընտանիքով Երեւանում է ապրում, բայց այդպես էլ մշտական գործ չի կարողանում գտնել: Ինչ էլ գտնում է, մի քանի ամսով է լինում ու ամսական 60-70 000 դրամից ավել չի ստանում»,- ասում է Սեփեթջյանը: Իսկ Հայաստանում միջին աշխատավարձը 118 000 դրամ է, նվազագույնը` 33 500:
Մադլեն Սեփեթջյանի որդին`Հովհաննեսը, ոսկերիչ է: Նա այն սիրիահայերից է, որը Հայաստան է եկել առանց խնայողությունների, հետեւաբար սեփական բիզնեսը հիմնելու հնարավորություն չուներ:
«Մի քանի ամիս գործ էի փնտրում, ապրում էին ծնողներիս ուղարկած գումարով: Բայց հետո, վերջապես, սկսեցի մի տեղացու մոտ ոսկերչություն անել: Այնտեղ էլ, սակայն, ամիսներով աշխատավարձս չէին տալիս», – պատմում է Հովհաննեսը` ավելացնելով, որ եկվորները հիմնականում չգիտեն`ինչից սկսեն, ինչպես գործ գտնեն ու ամենակարեւորը`ինչպես պաշտպանեն իրենց իրավունքները:
Հովհաննեսի հույսը ծնողներն են այժմ, որ տունը կվաճառեն ու որոշակի գումարով կգան Հայաստան, բայց տունը չի վաճառվում:
Պաշտոնապես տվյալներ չկան, թե Սիրիայից Հայաստան տեղափոխված քանի մարդ արդեն աշխատանք ունի կամ քանիսն է փնտրում: «Զբաղվածության պետական ծառայություն» գործակալությունից հաղորդեցին, որ աշխատանք փնտրողներին գրանցելիս ազգություն ու կարգավիճակ չեն հարցնում:
Նույն գործակալության վերջին տվյալներով`Հայաստանում աշխատանք է փնտրում 78 600 մարդ: Գործազրկության մակարդակը պաշտոնապես 5,9 տոկոս է, իսկ աղքատության ցուցանիշը`35,8 տոկոս:
Այս պայմաններում սիրիահայ գաղթյալների համար աշխատանք գտնելը խնդիր է. կան նույնիսկ լեզվական խոչընդոտներ:
ԱԺ պատգամավոր Արծվիկ Մինասյանը IWPR-ին ասաց, որ աշխատանք գտնելու խնդիրը ոչ միայն ներգաղթողներինն է, այլեւ ողջ բնակչությանը: «Որպես կանոն, սակայն, տեղափոխված ընտանիքները ունենում են որոշակի խնայողություններ, եւ ներդրում անելու դեպքում կարող են սկզբնական շրջանում իրենց համար ստեղծել նվազագույն եկամուտներ ապահովող աշխատատեղեր, որը հետագայում կընդլայնվի»:
Մինասյանն ասում է, որ ներգաղթյալներին ընդունելու հետ կապված հարցերը ներկայում չունեն կարգավորման հստակ մեխանիզմ. «Խնդիրն այն է, որ հայերի վերադարձի տեսակետից չունենք մեկ միասնական-ամբողջական ռազմավարություն, որը կապահովեր պետական աջակցություն`սկսած տնտեսական, սոցիալական, ֆինանսական աջակցությունից մինչեւ կազմակերպչական եւ քաղաքացիության շնորհման հարցերը»:
Այս տարվա փետրվարի 8-ին ԱԺ-ում կառավարության հետ հարցուպատասխանի ժամանակ ՀՅԴ պատգամավոր Վահան Հովհաննիսյանի հարցին, թե ունի՞ կառավարությունը որեւէ ծրագիր, թեկուզ`հումանիտար, իրավիճակի վատթարացման դեպքում սիրիահայերին օգնության ձեռք մեկնելու համար, վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը պատասխանեց, որ «կառավարությունը պատրաստ է եւ հարկ եղած դեպքում անհրաժեշտ քայլեր կարող է ձեռնարկել`հայ համայնքին օգնելու համար, պատրաստ է անգամ անհրաժեշտության պարագայում վերաբնակեցման ուղղությամբ մտածել»:
Սփյուռքի նախարարության Մամուլի եւ հասարակայնության հետ կապերի վարչության պետ Թեւոս Ներսիսյանի կարծիքով`հայերը չեն կարող զանգվածաբար հեռանալ Սիրիայից: «Ի վերջո, մի քանի սերնդի ունեցվածք կա`շենքեր, բիզնես, այդ ամենը մի քանի ակնթարթում վաճառելը կամ թողնելն անհնար է: Մեծ մասը ժամանակավոր դուրս կգա: Ամեն դեպքում անհնար է կանխատեսել, թե քանի հոգի կտեղափոխվի Հայաստան», – նշում է Ներսիսյանը:
Հայրենիք տեղափոխվող սիրիահայերը տարբեր հարցերով դիմում են Սփյուռքի նախարարությանը: «Դիմում են`վիզա ստանալու, գումարային խնդիրների դեպքում կամ մաքսատանը աջակցություն ստանալու խնդրանքով: Մարդիկ իրենց իրերով են գալիս եւ օրենքով սահմանված կարգով` նրանցից կարող է մաքսային վճարներ պահանջվել`հաշվի չառնելով, որ նրանք ավելի շուտ փախստականի կարգավիճակ ունեն», – հավելում է նա:
Արտաքին գործերի նախարարությունը սիրիահայերի աջակցության կամ վերաբնակեցման ծրագիր չունի: Նախարարի մամուլի քարտուղար Տիգրան Բալայանը IWPR-ին տեղեկացրեց, որ այդ հարցով զբաղվում է Տարածքային կառավարման նախարարության Միգրացիոն գործակալությունը: Գործակալության պետ Գագիկ Եգանյանը IWPR-ին փոխանցեց, որ իր ղեկավարած կառույցն էլ այդ հարցով չի զբաղվում:
«Որեւէ ծրագիր չենք մշակել ու չենք մշակում, քանի որ մարդկանց մեծ հոսք չկա», – ասաց Ապաստանի հարցերով բաժնի գլխավոր մասնագետ Ռուզաննա Պետրոսյանը
Ինչ վերաբերում է սիրիահայերի ներգաղթի հարցի տնտեսական կողմին, ապա «Պոլիտէկոնոմիա» ինստիտուտի տնօրեն, տնտեսագետ Անդրանիկ Թեւանյանը վստահ է, որ մարդկանց անգամ մեծ ներհոսքի դեպքում Հայաստանում տնտեսական խնդիրներ չեն առաջանա. «Վերջին տարիներին Հայաստանից այնքան մարդ է արտագաղթել, որ մարդկանց մեծաքանակ ներհոսքը տնտեսական որեւէ խնդիր չի ստեղծի, հակառակը, մեր հայրենակիցների գալը նոր խթան կլինի»:
Արփի Հարությունյան
Հայկուհի Բարսեղյան
Հոդվածն արտատպվում է Պատերազմի և խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի «Կովկասյան լրատու» պարբերականից: (www.iwpr.net)
