«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հայկական հոգեվերլուծական ասոցիացիայի գործադիր տնօրեն, «Այգ» հոգեբանական ծառայության հոգեբան, հոգեկան առողջության պահպանման ազգային կենտրոնի կլինիկական հոգեբան, Փարիզի հոգեվերլուծության ինստիտուտի թեկնածու Արթուր Տոնոյանը
– Պարո՛ն Տոնոյան, ադրբեջանական կողմից գերեվարված 32 հայ զինծառայող արդեն Հայաստանում է, ես կցանկանամ զրույցը սկսել նրանից, որ չնայած բազմաթիվ կոչերին, հորդորներին՝ մարդիկ շարունակում են սոցցանցերում տարածել գերեվարված անձանց լուսանկարները, նրանց մասնակցությամբ տեսանյութերը՝ առանց այդ անձանց դեմքերը փակելու։ Ինչո՞ւ չի կարելի նման բան անել։
– Դա հոգեբանական ճնշում է տվյալ անձանց վրա, նրանք արդեն իսկ այդքան ժամանակ վատ վիճակում են եղել, ու գիտենք, որ ոչ բոլորն են նույն վերաբերմունքն ունենում գերիների նկատմամբ: Կան տարբեր կարծիքներ ու մոտեցումներ, ու մենք դեռ չգիտենք, թե նրանք ի՛նչ ճնշվածություն են ունեցել գերության մեջ, իսկ որ նրանք եղել են ճնշված, դա միանշանակ է։ Համացանցով տարածելն ու «պրոպագանդա անելը» ունի իր բացասական կողմը, որովհետև, որքան ես նկատեցի, երեկ արդեն իսկ կոնֆլիկտ էր հրահրվել ոստիկանների ու գերիների ծնողների միջև։
Կարևոր է նաև, որ նմանատիպ իրավիճակում գտնվող մարդկանց ընդունելը, նրանց ծնողների հետ շփումը իրականացնեն պատրաստված անձինք, որովհետև այդ մարդիկ իրենց որդիներին արդեն երեք տարի չեն տեսել, ու հիմա, բնականաբար, նրանք այդ ամեն ինչը շատ ծանր են տանում, ու նրանց կրկին ագրեսիվ վերաբերմունք ցույց տալն այնքան էլ ճիշտ չէ: Նրանց դիմավորողները պետք է լինեն պատրաստված խմբից, որպեսզի հատուկ մոտեցում ցույց տան այդ անձանց ու նրանց հարազատների նկատմամբ։ Իհարկե շատ լավ է ու ողջունելի նրանց վերադարձը, բայց պետք է շատ լուրջ զբաղվել նրանց հոգեկան խնամքով, որովհետև տարբեր միֆեր են պտտվում գերիների շուրջ։
– Այս համատեքստում կխնդրեմ ձեր դիտարկումները նաև լրագրողների աշխատելաոճի մասին, քանի որ լրագրողները ևս թիրախում են հայտնվում այն մասով, որ կարծիքներ են հնչում, թե չպետք է այդ պահին մոտենալ գերիների հարազատներին ու նրանց հարցեր ուղղել։
– Ես կարծում եմ, որ ներկա պահին ցանկալի չէ, ավելի լավ է՝ հետո մոտենալ ու կատարել քո աշխատանքը, քան թե այդ թեժ պահին, քանի որ մարդն այդ ժամանակ գտնվում է աֆեկտիվ վիճակում, և լինելու են տարբեր կարծիքներ ու պատասխաններ՝ և՛ ագրեսիվ, և՛ ոչ ագրեսիվ: Առանց այն էլ նրա հուզակամային ոլորտն արդեն իսկ կայուն վիճակում չէ, դրա համար, ըստ իս, նպատակահարմար է, որ այդ ժամանակ մարդկանց հանգիստ թողնեն։
Երբ մարդը կորուստ է ունենում, հոգեբանն այդ ժամանակ ոչ մի ակտիվ գործունեություն չի անում, ուղղակի այդ մարդու կողքին է լինում, որպեսզի լսի նրան, ավելորդ ոչ մի բան չի անում, այսինքն՝ շատ կարևոր է, որ մարդիկ այդ ժամանակ իրենց հասկացված զգան, այլ ոչ թե դիմացինի հետաքրքրասիրությունը բավարարող օբյեկտ լինեն։
Դժվարությունը հենց սա է, ու նաև հարց է՝ թե որքանո՞վ են այդ հարցազրույցներն ու մոտեցումներն անկեղծ, որովհետև շահավետությունն ավելի շատ հարցազրույց վարողի կողմն է, այլ ոչ թե ռեալ ու անկեղծ հետաքրքրվածություն կա տվյալ անձի հոգեվիճակի նկատմամբ։
– Գերությունից վերադարձած անձանց հոգեկան խնամքն ինչպե՞ս պետք է կազմակերպել, քանի որ մենք դրա փորձը, ցավոք սրտի, ունենք, կխնդրեմ նաև գնահատեք մինչ այս տարված աշխատանքներն այդ ուղղությամբ։
– Պատերազմական իրավիճակում մեր երկրում ամենալավ բլոկներից մեկը՝ կատարած աշխատանքի առումով, եղել է հոգեբանական բլոկը՝ շնորհիվ Արմեն Սողոյանի ու Խաչիկ Գասպարյանի կազմակերպվածության: Շատ արագ աշխատեցին նաև մնացած բոլոր համալսարանները, կենտրոնները՝ հոգեսոցիալական, հոգեվերլուծական, կիրառական հոգեբանության ամբիոնը, «Զինվորի տունը», «Լեռնային Հայաստանը»:
Կարող եմ ասել, որ կա շատ լավ մոտեցում ու սերտ համագործակցություն պաշտպանության նախարարության հետ, հոգեբաններն այդ առումով մինչ օրս իրականացնում են տարբեր ծրագրեր բռնի տեղահանված արցախցիների, գերիների, զինծառայողների, նրանց ընտանիքների, որդեկորույս մայրերի համար։ Այդ մի բանով, ես կարող եմ ասել, որ բավականաչափ դրական փորձ ունենք, ու շատ հաճախ մեր օտարերկրյա գործընկերներն ուզում են, որ մենք մեր փորձով նրանց հետ կիսվենք:
Այն փորձը, որ մենք ունեցանք, նրանք չունեն, նրանք տեսականորեն ունեն գիտելիքներ, բայց գործնականում չեն կարողանում կիրառել, դրա համար էլ մենք շատ սերտ համագործակցում ենք և՛ ԱՄՆ-ի, և՛ Շվեյցարիայի, Ֆրանսիայի մեր գործընկերների հետ։ Շատ սերտ համագործակցում ենք նաև զինվորական հոսպիտալների ու զինվորական հոգեբույժների հետ։
– Իսկ հասարակության վերաբերմունքն ինչպիսի՞ն պետք է լինի նրանց նկատմամբ, պարո՛ն Տոնոյան։
– Այդ անձանց ու նրանց հարազատների հետ պետք է շփվել ոչ սեփական հետաքրքրությունների համար, այսինքն՝ չհետաքրքրվել, թե ի՛նչ եղավ այնտեղ, ի՛նչ դժվարություններ ունեցան: Ես ունեմ գերիների հետ աշխատելու փորձ, այդ իսկ պատճառով ասում եմ, որ դա շատ-շատ տրավմատիկ է:
Մեր վերաբերմունքը երկակի վերաբերմունք է, կան մարդիկ, որ ասում են՝ ինչ լավ է, որ փրկվել են, ու կա նույն մտածելակերպը, որ եղել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, որ գերին պետք է աքսորվի կամ ինքնաոչնչացվի։
Անհրաժեշտ է ընդամենը կոռեկտ վերաբերմունք նրանց նկատմամբ, որովհետև շատ հաճախ չեն հասկանում, թե տրավմատիկ փորձ մարդկանց հոգեվիճակը որքան խոցելի կարող է լինել, ու հաճախ եղել են նաև սուիցիդալ մտքեր ու փորձեր։
– Իսկ այդ տրավմատիկ վիճակը հե՞շտ են հաղթահարում։
– Ո՛չ, դրա համար ժամանակ է պետք, դրա համար տարիներ են պետք։
– Պարո՛ն Տոնոյան, գերությունից վերադարձած անձանց անունների հրապարակումը նույնպե՞ս ցանկալի չէ։
– Ես որքան հետևում եմ մեր հակառակորդի սոցմեդիաներին, նրանք ոչ մի բան չեն հրապարակում, և դա ճիշտ մոտեցում է, որովհետև առանց այն էլ շատ է մեր ապատեղեկատվությունը սոցմեդիաներում, ու դա խանգարող հանգամանք է, այսինքն՝ պետք չէ ամեն ինչ հրապարակել։
Իմ սուբյեկտիվ կարծիքն է, որ ամեն ինչ չէ, որ պետք է հանրայնացնել, գերիների համար ցանկալի չէ հանրայնացնել իրենց անունները, բայց, չգիտես ինչու, մարդիկ շարունակում են նույնն անել, իսկ դա տրավմատիկ է նույն գերիների համար։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
