«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ազգագրագետ, մշակութային մարդաբան Աղասի Թադևոսյանը
– Պարո՛ն Թադևոսյան, համացանցի աղմկահարույց տեսանյութի վերաբերյալ եմ ձեր դիտարկումները խնդրում, երբ քաղաքացին մոտենում է զինվորական վերարկուն հագած ազգությամբ հնդիկ տղամարդուն ու ստիպում նրան հանել վերարկուն: Ինչի՞ դրսևորում է սա, զինվորական համազգեստի նկատմամբ ունեցած ազգային պատկերացմա՞ն, թե՞ այլ խնդիր է:
– Չէ՛, խոսքն այստեղ զինվորական համազգեստի մասին չէ, որովհետև մեզանում էլ այն որպես աշխատանքային հագուստ են օգտագործում: Այստեղ մի քանի բան խառնվել է իրար: Գաղտնիք չէ, որ մեր հասարակության մեջ որոշ շրջանակներ ռասիստական մոտեցում ունեն տարբեր ազգերի ներկայացուցիչների նկատմամբ:
Երբ տեսանյութը նայում էի, ինձ մոտ տպավորություն էր, որ այդ համազգեստը գումարվել էր այդ մարդու հնդիկ լինելու հանգամանքին: Գուցե այդ արարքը կատարողը չխոստովանի այդ մասին, բայց այդ ամենում մի քանի բան էր խառնված՝ այդ համազգեստի պաթետիզմը, բայց եթե նույն բանն աներ մեկ այլ մարդ, արձագանքն այդպես չէր լինի: Այսինքն՝ այստեղ որոշակի շրջանակների մոտ կա հնդիկների նկատմամբ վերևից նայելու խտրական, անհանդուրժողական մոտեցումը:
Ընդհանրապես, հնդիկների նկատմամբ նման վերաբերմունքը պատմություն ունի. հիշում եմ, որ այսպես կոչված խորհրդահայ հանրույթի մեջ կար հնդիկներին վերևից նայելու վերաբերմունքը, ու դա գալիս էր Սովետական Միությունից, որովհետև Սովետական Միությունն այնպես էր քարոզում, որ մարդիկ գիտեին, թե այն աշխարհի թիվ մեկ զարգացած երկիրն է: Ու այն ժամանակ նաև Հնդկաստանի հետ կային ջերմ հարաբերություններ, ու մարդիկ Հնդկաստանը դիտում էին որպես հետամնաց մի երկիր, որին Սովետական Միությունը օգնություն էր ցույց տալիս:
Այդտեղից էլ մնացել է այդ կարծրատիպային մոտեցումը, որ Հնդկաստանը հետամնաց է, մենք առաջատար ու զարգացած ենք: Բայց հիմա այդ արարքը գործող մարդիկ չեն մտածում, որ մենք այսօր Հնդկաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերություններ ենք հաստատել, Հնդկաստանն այսօր մեզ զենք է տրամադրել, ու այդ զենքը մեր անվտանգության համար շատ խիստ կարևոր նշանակություն ունի:
Նույնիսկ ռազմական կոնտեքստում երբ նայում ենք, այդ արարքն անիմաստ պաթետիկ ու ռասիստական, չհիմնավորված է: Մարդը չի էլ մտածում, որ այսօր այդ նույն հնդիկի երկիրը օգնում է Հայաստանին, որպեսզի նորմալ ու ժամանակակից զենք ունենա, որը Հայաստանը չի կարողանում արտադրել:
Չեմ ուզում այս օրինակը տարածել մեր ողջ հասարակության վրա, բայց նաև չեմ էլ ուզում չքմեղացնել հասարակությանը, որովհետև որոշակի զանգված, հատկապես կրթական ցածր ցենզ ունեցող, մի տգետ խավ կա, որոնք իրենց կրթությամբ ու զարգացածության աստիճանով գուցեև շատ ավելի ցածր են նրանցից, որոնց փորձում են ծաղրել զուտ մաշկի գույնի ու ազգային պատկանելության համար: Այդ մարդկանց թվում է, թե իրենք ինչ-որ բարձր դիրքում են ու կարող են խտրական, անհանդուրժողական վերաբերմունք ցուցաբերել:
Վստահ եմ, որ եթե այդ համազգեստը ռուս հագներ, այդ նույն մարդը ռուսի նկատմամբ դա չէր անելու, որովհետև այդ կարգի մարդիկ ռուսի նկատմամբ ունեն ստրկական վերաբերմունք: Էլի ռասիզմ է, բայց հակառակ ռասիզմ է, ու եթե այն դեպքում հնդիկին է դիտում իրենից ցածր, այս դեպքում իրեն է դիտում ռուսից ցածր: Այստեղ զուտ դաստիարակության, կրթվածության, մտածողության խնդիր է: Հասկանո՞ւմ եք, այդ ռասիզմը տգիտությունից է բխում, դա լուսավորվածության ցածր աստիճանից է բխում, իսկ մեր հասարակությունում, ցավոք սրտի, կան շատ տգետ, անկիրթ մարդիկ, իսկ որքան մարդը տգետ ու անկիրթ է, այնքան խտրական է:
– Այսինքն՝ նման դրսևորումները բացառելու համար նախևառաջ պետք է կրթության ու լուսավորվածության հա՞րցը լուծել:
– Պետք է լուսավորել հանրությանը, խոսքը զուտ սովորական կրթության մասին չէ, լուսավորել է պետք, լուսավորության խնդիր է, մեր հասարակությունը լուսավորվելու անհրաժեշտություն ունի, իսկ դա շատ ավելի խորքային երևույթ է: Լուսավորությունն այն է, երբ մարդը կարևորում է մյուսի մեջ նրա մարդկային արժանիքները՝ անկախ նրա սոցիալական դիրքից, ազգային ու ռասայական պատկանելությունից: Իսկ դա միայն կրթությունով չէ, իհարկե, կրթությունը մեծ դեր է խաղում, բայց կրթությունը պետք է միտված լինի մարդկանց լուսավորելուն, իսկ լուսավորելը սեր է, հարգանք քեզ նմանի նկատմամբ:
– Պարո՛ն Թադևոսյան, իսկ այդ անհանդուրժողականությունը միայն ռասիզմի հիմքո՞վ է, թե՞ մենք միմյանց նկատմամբ էլ ենք անհանդուրժող:
– Ընդհանրապես, մեր հասարակության ներսում շատ խառը դրսևորումներ կան. առանձին դեպքերում տեսնում ենք խիստ կարեկցական, փոխօգնության դրսևորում, բայց նաև տեսնում ենք բռնության, անհանդուրժողականության դրսևորումներ մեր իսկ ներսում:
Այստեղ ամենակարևորը քեզանից տարբերվողին հանդուրժելն է: Այդ անհանդուրժողականությունը գնալով՝ սերնդափոխության ընթացքում թուլանում է, օրինակ՝ տարիներ առաջ շատ ավելի ուժեղ էր անհանդուրժողականության դրսևորումը:
Երբ, օրինակ՝ տեսնում էին իրենցից տարբեր ոճով հագնված մեկին, այդ անհանդուրժողականությունը կարող էր այնքան մեծ լինել, որ նրան ծաղրեին, նույնիսկ դա կարող էր վերածվել ֆիզիկական բախման: Այսօր դա գնալով մի քիչ թուլանում է, որովհետև նոր սերունդը շատ ավելի լուսավորյալ է, քան ավագ սերունդը: Իսկ դա գալիս է նրանից, որ այս սերունդն ունի ինֆորմացիա ու գիտելիք ստանալու բազմազան աղբյուրներ, այդ թվում նաև՝ ինտերնետային ռեսուրսները:
– Փաստորեն, այնքան էլ անհույս վիճակում չենք՝ լուսավորվածության առումով:
– Իհարկե, մեր հասարակությունը փոխվում է, ու այդ հարցում շատ կարևոր դեր է խաղում այն, որ նոր սերունդն ունի գիտելիք ու տեղեկություն ստանալու մեծ հնարավորություն ու ընտրություն, ու դա ազդում է նաև մարդկանց աշխարհայացքի վրա:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
