«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ՀԱԿ կուսակցության վարչության անդամ Արմեն Խաչատրյանը
– Պարո՛ն Խաչատրյան, ի՞նչ ունենք մարտի 1-ի արյունալի դեպքերից 14 տարի անց: Այս գործն ամբողջությամբ բացահայտված համարո՞ւմ եք, ինչպես բազմիցս նշել է Նիկոլ Փաշինյանը:
– «Մարտի 1»-ի գործը ոչ միայն բացահայտված չէ իր բոլոր կոմպոնենտներով, այլև մտել է փակուղի, և մենք չունենք որևէ նշույլ, տեղեկատվություն, որ այդ գործի բացահայտման համար անհրաժեշտ գործողություններ են կատարվում:
Թեև 2018-19 թվականներին որոշակի գործողություններ իրականացվում էին, ակտիվ նախաքննական փուլ էր, հետո գործն անջատված մասով դատարան գնաց, և մենք հույս ունեինք, որ, ի վերջո, արդարադատության միջոցով քրեաիրավական գնահատական կտրվի մարտի 1-ին կատարվածին:
Այնուամենայնիվ, 2021 թվականի սեպտեմբերի 26-ի Սահմանադրական դատարանի տխրահռչակ որոշումից հետո այդ փուլը մտավ փակուղի, ու այդտեղից դուրս գալու որևէ հույս այսօր չի երևում: Կարող եմ նաև իմ անձնական կարծիքն ասել, որ գործը ոչ թե փակուղի մտավ, այլ մտցրեցին փակուղի:
– Ովքե՞ր մտցրեցին:
– Առնվազն Սահմանադրական դատարանն այն կազմով, որն այդ որոշումը կայացրեց: Մեկ կարևոր հանգամանքի վրա եմ ուզում ուշադրություն սևեռել, որ ՍԴ-ում ստեղծված ճգնաժամը, որն իբրև թե լուծվում էր այն պատճառաբանությումբ, թե նախկին կազմով, որն իմ խորին համոզմամբ ուներ լեգիտիմության պակաս, վտանգ էր ներկայացնում «Մարտի 1»-ի գործի բացահայտման ընթացքին:
Բայց, ինչպես հետագայում համոզվեցինք, առնվազն չհերքված տեղեկությունների համաձայն՝ այդ դատարանը ութ դատավորի կազմով՝ միաձայն, ՔՕ-ի 300.1-րդ հոդվածը ճանաչեց հակասահմանադրական, ինչը, իմ կարծիքով՝ իրավական որոշում չէր, այլ քաղաքական որոշում էր: Թե ո՛վ մտցրեց փակուղի՝ թող ընթերցողն ինքը որոշի:
– Պարո՛ն Խաչատրյան, ձեր տպավորությամբ՝ ինչո՞ւ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը չկարողացավ բացահայտել «Մարտի 1»-ի գործը՝ հաշվի առնելով հանգամանքը, որ Փաշինյանը «մարտի 1-ի մարդասպաններին պատժելու գործը» համարում էր իր անձնական ու իր կյանքի գործը և պատրաստ էր մինչև վերջ պայքարելու:
– Ես սովորել եմ չհավատալ գործադիրի ղեկավարի հայտարարություններին, որովհետև հակառակ դեպքում մենք այսօր կունենայինք մարտի 1-ի պատժված հանցագործներ, 2008-10 թվականներին իր բախտակից ընկերների արդարացման որոշումներ, արդարացի փոխհատուցման որոշումներ և կունենայինք այդ դատական ակտը կայացնողների նկատմամբ քրեաիրավական որակումներ:
Խոսքս վերաբերում է այդ թվականներին շինծու քրգործեր «կարած» քննիչներին, դատական ակտ կայացրած դատավորներին, դատախազներին, նաև Վերաքննիչ ու Վճռաբեկ դատարաններում որոշումներ կայացրած դատավորներին: Սրանցից որևէ մեկը չի կատարվել, և քանի որ ես միշտ համարել եմ, որ մարտի 1-ը քաղաքական մեծ հետապնդման պատմություն է՝ սկսած 2008 թվականի հունվարից, երբ հարուցվել է առաջին քրգործը՝ նախագահի ընտրությունների հետ կապված, ավարտած վերջին գործով, որը հենց Նիկոլ Փաշինյանի գործն է եղել, և հենց գործն իր բնույթով ունի քաղաքական կարևորագույն կոմպոնենտ, ու այդ կոմպոնենտի մեջ միշտ էական է եղել քաղաքական կամքը:
Ինչո՞ւ մենք երբևէ հույս չենք ունեցել, որ Սերժ Սարգսյանի իշխանության օրոք երբևէ կբացահայտվի «Մարտի 1»-ը, որովհետև Սերժ Սարգսյանի քաղաքական թիմի համար անհնարինության բան կար այդտեղ, և այդ անհնարինությունից ելնելով էր, որ ասում էինք՝ այս իշխանության օրոք «Մարտի 1» չի բացահայտվի: Հիմա, եթե 2018 թվականից 4 տարի անց «Մարտի 1»-ը չի բացահայտվել, կարող ենք ողջամիտ կասկած ունենալ, որ նաև այս իշխանության օրոք չի բացահայտվի կամ առնվազն չի բացահայտվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ այդ քաղաքական կոմպոնենտը ձեռնտու է այս իշխանություններին:
Ես պատեհ առիթով ասել եմ, որ մենք գործ ունենք քաղաքական սիմբիոզի հետ, և մարտի 1-ի դերակատարներից մեկն այսօր իշխանության համար ձեռնտու պարտնյոր է՝ քաղաքական դիվիդենտներ շահելու համար: Օրինակ՝ անընդհատ վախեցնել ժողովրդին, որ եթե մեզ մի բան պատահի, իշխանության կգա մարտի 1 իրականացրած քաղաքական ուժը կամ քաղաքական դերակատարը, այդ կերպ քվե ստանալ ժողովրդից:
Ես քաղաքական ծրագրերը չեմ անջատում այս մեծ կոնտենտից, ու հենց այդ պատճառով է, որ այս պահին «Մարտի 1»-ի գործով որևէ առաջընթաց տեղի չի ունենում, գոնե առնվազն 2008-10 թվականների քաղբանտարկյալների, որոնցից շատերի վերաբերյալ կան Եվրոպական դատարանի վճիռները, ընդ որում՝ այդ վճիռները չեն վերաբերում ուղիղ այդ անձանց, այդ վճիռներում հստակ նշված է, որ իրավունքի խախտումները կարող են տարածվել կամ տարածվել են այլ անձանց վրա:
Կամ, օրինակ՝ որքան էլ տարօրինակ է, Եվրոպական դատարանը, որ երբեք նման բան չի անում, բայց իր այդ վճիռներում ակնարկում է այդ գործերի վրա քաղաքական ազդեցության մասին, որոշ դեպքերում տեղի ունեցած բռնությունը դիտարկում է՝ որպես անհրաժեշտ պաշտպանության միջոց, բայց 3 տարուց ավելի է անցել հեղափոխությունից, սակայն գոնե այս մասով ամբողջական արդարացումների փաթեթ չունենք:
Իհարկե դատարանն է արդարացնում, բայց դատախազությունը առնվազն, ինչպես ինչ-որ պահից սկսած սկսեց ու 13 գործով դիմեց Վճռաբեկ ու Վերաքննիչ դատարաններ, արդյոք կարո՞ղ էր այդ մասով ավարտած լիներ, մանավանդ՝ Մուշեղ Սաղաթելյանի, Դավիթ Մաթևոսյանի գործերից հետո, կամ արդեն մեկ ամսից ավելի է՝ Նիկոլ Փաշինյանի գործով Եվրոպական դատարանում վճիռ է կայացվել, ու այդ մասով դատախազությունը բողոք է ներկայացրել Վճռաբեկ: Ես պետք է գնահատեմ փաստը, քանի դեռ այդ փաստը չկա, ես դա գնահատում եմ անգործություն, որի տակ, ուզեմ թե չուզեմ, դնում եմ քաղաքական կոմպոնենտ:
– Ճի՞շտ եմ հասկանում, որ, ըստ ձեզ, «Մարտի 1»-ի գործը կբացահայտվեր, եթե չլիներ քաղաքական այս կամ այն նկատառումը:
– Ես նման բան չասացի, որովհետև Վճռաբեկ դատարանում արդեն մոտ 27 արդարացված նախկին քաղբանտարկյալներ կան, ու ես դեռևս 2018 թվականին ասել եմ, որ պետք է հնարավորություն ընձեռվի դատական համակարգին նախկինում իշխանության ճնշման տակ կայացրած վճիռներն ու որոշումները մաքրելու:
Ես դեռ չեմ տեսել, որ այս գործերով բողոքներ ներկայացվեն դատարան, բայց կան նախադեպային փայլուն որոշումներ՝ Վահե Ղազարյանի գործով, Արամ Բարեղամյանի մասով կա Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումը, Հակոբ Հակոբյանի մասով կա Վճռաբեկի շատ լավ որոշում, որտեղ մանրամասն արձանագրված են դատական, իրավունքի այն խախտումները, որոնք թույլ են տրվել 2008-2009 թվականներին:
Անգամ այդ որոշումներն էին բավարար, որպեսզի մեր դատական համակարգը կարողանար «Մարտի 1»-ի ամբողջ ծավալով՝ սկսած Ժորա Սափեյանի խուլիգանության մեղադրանքից, մենք քաղաքական հետապնդումների մեջ ունեցել ենք նաև ապօրինի զենքի հոդված, խուլիգանություն ենք ունեցել, ապօրինի գործարարություն ենք ունեցել, անգամ ունեցել ենք կավատություն, ու այդ բոլորը եղել են քաղաքական հետապնդումներ, որովհետև այն ժամանակ խնդիրը դրված էր ոչ թե ում ինչ հոդվածով դատեին, այլ դատեին, որպեսզի քաղաքական շարժմանը վնաս պատճառեին կամ նախագահի թեկնածու Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիմի ազդեցիկ անդամների վրա ճնշման գործիք ունենային:
Այնպես որ, այս մասով, առնվազն, պետք է հեղափոխական իշխանությունը, որի ղեկավարը հենց ինքը ենթարկվել է քաղաքական դրդապատճառներով ապօրինի քրեական հետապնդման, դա իսկապես պետք է իր անձնական գործը համարեր և հետամուտ լիներ, որ մինչև վերջին մարդն արդարացվեր վայրկյան առաջ, քանի որ դա չի եղել, ուրեմն խնդիր կա այդ ամենում:
– Պարո՛ն Խաչատրյան, «Մարտի 1»-ի գործն ամբողջ ծավալով Հայաստանում ե՞րբ կբացահայտվի, ու ի՞նչ քաղաքական որակներ ունեցող իշխանության օրոք կբացահայտվի:
– Չգիտեմ, եթե միայն «Մարտի 1»-ի գործով բոլոր մեղավոր անձանց դատենք, Հայաստանում եղած բանտերն ու մեկուսարանները չեն հերիքելու, երեք այդքան մեկուսարաններ էլ սարքենք՝ էլի չեն հերիքելու:
Ինչ-որ պահի մենք պետք է գնանք իրար ներելու ճանապարհով, բայց այդտեղ կոմպոնենտներ կան, օրինակ՝ այդ ակտը կայացրած դատավորները չպետք է մնան համակարգում, ապօրինի դատված մեր ընկերները, գործընկերները չպետք է մնան այդ խարանով: Մինչև այդ արդարության զգացումը չլինի, իսկ դա հնարավոր է միայն արդարադատության ճանապարհով, մեր կոկորդին դա ոսկորի պես մնալու է:
Հայաստանում որևէ իշխանություն չի կարող լեգիտիմ համարվել՝ անկախ նրանից, թե քանի տոկոս ձայն է ստացել, եթե այդ ոսկորը մեր կոկորդից չի հանելու: Այնպես որ, ես հուսով եմ, որ երբևէ մեր հասարակությունը կթերթի մարտի 1-ի էջն ու, արձանագրելով պատասխանատուներին, կատարողներին, մեղավորներին, իհարկե, ոմանք պարտադիր պետք է պատիժ կրեն՝ ազգի ու պետության դեմ ուղղված հանցագործության համար:
Մենք պետք է հասնենք մի կետի, որը թույլ կտա թերթել այդ էջը, որովհետև դա խանգարելու է մեզ առաջ շարժվելու, մանավանդ այսօր այնպիսի մարտահրավերների առաջ ենք կանգնած, որ այս խնդիրները պետք է լուծած լինեինք, որը մեր մեջ միասնականության ու վստահության մթնոլորտ կստեղծեր:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
