Թղթով ավիրված քարե տնակը

«Արև, արդեն գա՞մ։ Օգնելու բան կա՞»,– քիչ բարձր ձայնով հարցնում է տիկին Գայանեն՝ խախտելով խոհանոցի համեստ լռությունը։

Քիչ անց՝ բակում լվացքը փռելուց հետո, արագ մտնում է խոհանոց։ Այսօր գործը շատ է․ օրվա հերթապահն ինքն է։

«Սիրում եմ այս ժամը։ Սուրճից երբեք չեմ հրաժարվում»,– ասում է նա՝ սեղաններին շարելով ճիշտ 18 հատ փոքրիկ կոնֆետ՝ յուրաքանչյուրին մեկ հատ։

14 տարի սուրճ չի խմել. հոգեբուժարաններում ու խնամքի կենտրոններում այն արգելված է։ Հիմա օրական երեք անգամ վայելքի ժամ ունի՝ սուրճ ու ծխախոտ, իր սիրած ձևով։ Քանի դեռ ցուրտ չէ, երբեմն սուրճը բակում է խմում՝ արագիլի փայտե քանդակի կողքին, որ դրված է խնամքի կենտրոնի մուտքի մոտ։

«Ես ծնվել ու ապրում եմ Երևանում»,– ասում է տիկին Գայանեն։

Ասում է ներկա ժամանակով, չնայած՝ արդեն 20 տարի՝ ոչ մի օր իր տանը չի ապրել։

Գայանե Ասատրյանը Սպիտակի խնամքի տան առաջին 9 բնակիչներից է։ Այստեղ տեղափոխվել է 2016 թ․–ին, երբ բացվել է կենտրոնը։ Դրանից առաջ 14 տարի անցկացրել է Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն–ինտերնատում։

«Հիմա, երբ հետ եմ նայում այդ տարիներին, զարմանում եմ՝ ինչպե՞ս եմ դիմացել։ Ինչպե՞ս չեմ խելագարվել։ Անգամ հիմա վերհիշելիս սարսափում եմ։ 14 տարի՝ լիակատար մենակություն։ Մեկ բաժանմունքում 60 խնամյալ կար, բայց, միևնույն է, ես միայնակ էի։ Չկար մեկը, ում հետ կարող էի խոսել, ինչ–որ բան քննարկել, պատմել։ Այդ ընթացքում խզվել էին կապերս արտաքին աշխարհի հետ»,– ասում է նա։

Գայանե Ասատրյանը Սպիտակի խնամքի տան առաջին 9 բնակիչներից է։ Այստեղ տեղափոխվել է 2016 թ․–ին, երբ բացվել է կենտրոնը։ Դրանից առաջ 14 տարի անցկացրել է Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն–ինտերնատում։

«Հիմա, երբ հետ եմ նայում այդ տարիներին, զարմանում եմ՝ ինչպե՞ս եմ դիմացել։ Ինչպե՞ս չեմ խելագարվել։ Անգամ հիմա վերհիշելիս սարսափում եմ։ 14 տարի՝ լիակատար մենակություն։ Մեկ բաժանմունքում 60 խնամյալ կար, բայց, միևնույն է, ես միայնակ էի։ Չկար մեկը, ում հետ կարող էի խոսել, ինչ–որ բան քննարկել, պատմել։ Այդ ընթացքում խզվել էին կապերս արտաքին աշխարհի հետ»,– ասում է նա։

«Մարդը, ում հետ պայմանավորվել էինք բնակարանների փոխանակման մասին, մեր հարևանն էր։ Վստահում էի իրեն։ Բացի այդ՝ թղթերը շտապ էին պետք։ Երբ բերեց փաստաթղթերը, կասկած անգամ չունեի, որ կարող է խաբել ինձ։ Տասնյակ տարիներ ճանաչում էինք իրար»,– հիշում է նա։

Գայանեն մնաց անտուն։ Օգնության շտապած մորեղբայրը համոզեց, որ կկարողանա լուծել բնակարանի հարցը, բայց իրեն դատարանում հանդես գալու լիակատար ազատություն է պետք, որի համար Գայանեն պետք է անգործունակ ճանաչվի, իսկ մորեղբայրը՝ իր խնամակալը։ Բայց նախ ինքը պետք է հոգեբուժարանում հայտնվեր՝ թեկուզ կարճ ժամանակով։

«Այդպես մորեղբայրս ինձ տարավ հոգեբուժարան, և դիմեց դատարան՝ ինձ անգործունակ ճանաչելու համար։ Ես դատական նիստերին ներկա չեմ եղել, դատարանից ինչ–որ մարդիկ եկան, թղթեր տվեցին, ստորագրեցի։ Այդ ժամանակ ինձ թվում էր, որ դա միակ ելքն է, բայց նա կարող էր չէ՞ օգնել ինձ՝ առանց անգործունակ ճանաչելու։ Ինձ թվում է՝ կարող էր»,– ինքն իրեն որերրորդ անգամ նույն հարցն է տալիս տիկին Գայանեն։

«Մորեղբայրս ասաց, որ կզբաղվի բնակարանի վերանորոգման հարցով, և ինձ՝ անհարմարություններից ազատելու համար, ուղարկեց մորաքրոջս տուն՝ Գյումրի։ Այնտեղ ապրեցի մեկ տարի։ Ընթացքում մորեղբայրս ասում էր, որ վարձով է տվել բնակարանս։ Երբ վերադարձա Երևան, պարզվեց՝ ոչ մի վարձակալ էլ չկա։ Մորեղբայրս վաճառել էր բնակարանս ու մեկնել Ռուսաստան, իսկ կարճ ժամանակ անց հանկարծամահ եղել։ Ես մնացի լրիվ անտուն։ Գնացի մորեղբորս կնոջ մոտ, սպառնացի, որ դատարան կդիմեմ, կբողոքեմ։ Նա էլ խոստացավ լուծել հարցը։ Ինձ համար մի փոքրիկ, խարխուլ բնակարան գնեց՝ որպես փոխհատուցում, ու խոստացավ կարգի բերել այն։ Բնակարանի գնման հաջորդ օրը նրա պահանջով տեղափոխվեցի Վարդենիս»,– հիշում է տիկին Գայանեն։

Հայաստանում հոգեկան առողջության և մտավոր խնդիրներ ունեցող անձինք անգործունակ են ճանաչվում հիմնականում անձի փոխարեն ֆինանսագույքային գործարքներ կատարելու և անձին խնամքի հաստատություն տեղափոխելու համար (վերջինս օրենսդրական պահանջ է)։ Ընդ որում, այս երկու շարժառիթներն էլ ունեն ինչպես անձին հնարավոր չարաշահումներից պաշտպանելու, այնպես էլ հակառակը՝ անձի ֆինանսական միջոցներն ու գույքն ի վնաս իրեն, ըստ խնամակալի հայեցողության տնօրինելու նպատակ։

Սոնա Մարտիրոսյան

Լուսանկարները՝ Փիրուզա Խալափյան

Պատմության շարունակությունն՝ այստեղ