«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մևլութ Չավուշօղլուն՝ ի պատասխան Ուրուգվայում ցույց անող հայերի, մատներով «Գորշ գայլերի» նշանն է ցույց տվել: Ինչի՞ մասին է խոսում Չավուշօղլուի այս արարքը, եթե նկատի ունենանք այն հանգամանքը, որ Թուրքիան Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման պատրաստակամություն է հայտնում:
– Չավուշօղլուի արարքը մի քանի հարթության վրա կարելի է գնահատել: Առաջինն իհարկե բարոյականն է. ինչը նա արեց, իհարկե, անարգանք է Հայոց ցեղասպանության 1,5 միլիոն զոհերի հիշատակի նկատմամբ: Երկրորդը՝ կարծում եմ, որ սա այնպիսի արարք է, որ իրավական դաշտում պետք է իր գնահատականը ստանա, որովհետև դրանով Չավուշօղլուն նաև ռասիստական քարոզ է իրականացնում, քանի որ «Գորշ գայլերը» ռասիստական կազմակերպություն է, նրանք անհանդուրժողականություն են քարոզում այլազգիների, ոչ միայն հայերի, այլ նաև մնացած ազգերի նկատմամբ:
Երրորդ հարթությունն այն է, որ, ինչպես գիտենք, տեղի են ունենում հայ-թուրքական բանակցություններ, ամեն դեպքում բանակցային գործընթացը սկսվել է, և այդ պայմաններում նման արարքն ամենաբարձր դիվանագետի կողմից նշանակում է, որ Թուրքիան բանակցային գործընթացին լուրջ չի մոտենում:
Եթե նրանք իսկապես շահագրգռված լինեին հարաբերությունների կարգավորմամբ, արտգործնախարարը նման արարք թույլ չէր տա: Եթե լիներ ուրիշ պաշտոնյա կամ այլ գործիչ՝ ուրիշ հարց, բայց այս արարքը թույլ է տալիս թիվ մեկ դիվանագետը:
– Եթե, ինչպես ասում եք, Թուրքիան շահագրգռված չէ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորմամբ, ապա ինչո՞ւ են այդ երկրից պատրաստակամության խոսքեր հնչում, հատուկ ներկայացուցիչների հանդիպումներ տեղի ունենում: Թուրքիայի նպատակը ո՞րն է:
– Թուրքիայի կողմից ցուցաբերվող դիրքորոշումը բանակցային գործընթացի նկատմամբ գնահատում եմ մի քանի դիտանկյունից: Ներկա փուլում Թուրքիայի համար ավելի կարևոր է ոչ թե Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորել, այլ Հարավային Կովկասում ռազմավարական խնդիր լուծելը:
Իր դիրքերն այստեղ ուժեղացնելու, տարածաշրջանում ավելի ազդեցիկ դառնալու և միակ որոշումներ ընդունող ու թելադրող ուժը լինելու, Ռուսաստանին այստեղից դուրս մղելու նպատակ ունի, այս տեսանկյունից է Թուրքիան դիտարկում Հայաստանի հետ բանակցային գործընթացը: Դա պետք է նպաստի Թուրքիայի դիրքերի ուժեղացմանը մեր տարածաշրջանում, Թուրքիայի համար սա է հիմա կարևորը:
Ի տարբերություն հարաբերությունների կարգավորման նախորդ երեք փորձերի՝ Թուրքիան հիմա իր արտաքին քաղաքականությունը դարձրել է ռազմավարական, այսինքն՝ հիմա շատ ավելի մեծ խնդիրներ է փորձում լուծել, ոչ միայն մեր տարածաշրջանում, այլ նաև մյուս տարածաշրջաններում:
Ռուսաստան-Ուկրաինա պատերազմի ընթացքում էլ, տեսնում ենք, որ Թուրքիան փորձում է ստանձնել միջնորդի դեր, այսինքն՝ Թուրքիան հիմա այդ տեսանկյունից է Հայաստանի հետ հարաբերությունների ոչ թե կարգավորումը, այլ հենց բանակցային գործընթացը դիտարկում:
Պետք է նկատի ունենալ, որ հարաբերությունների կարգավորումը մեր տեսանկյունից մի բան է նշանակում, թուրքերի տեսանկյունից՝ մեկ այլ բան: Եթե Հայաստանի տեսանկյունից նշանակում է դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում և սահմանի բացում, ապա Թուրքիայի համար կարևորը դա չէ:
Նրանց համար, բացի այդ ռազմավարական խնդրից, որը ասացի, նաև կարևոր է հասնել նրան, որ Հայաստանը ոչ այնքան դանդաղ տեմպերով հայտնվի թուրքական ազդեցության գոտում: Սա է Թուրքիայի համար կարևոր, ու դրա համար է նա բանակցում ու ձգտում իր տեսանկյունից հարաբերությունների կարգավորման:
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, հայկական կողմի արձագանքը ո՞րը պետք է լիներ Չավուշօղլուի այս արարքին: Միայն ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահի դատապարտող գրառումը բավակա՞ն է, թե՞ ՀՀ արտգործնախարարության արձագանքն էլ է անհրաժեշտ:
– Միայն դա բավարար չէ, արտգործնախարարությունը ևս պետք է արձագանքի, անպայման պետք է լինի այդ արձագանքը:
– Թուրքիայի արտգործնախարարի այս քայլից հետո հայ-թուրքական բանակցային գործընթացի շարունակությունն ինչպե՞ս եք պատկերացնում:
– Բանակցային գործընթացի վերսկսման ժամանակ հայկական կողմը պետք է այս հարցը դնի քննարկման ու պահանջի, որ թուրքական կողմն ինքը դատապարտի իրենց արտգործնախարարի արարքը հենց բանակցությունների ընթացքում: Այս առումով պետք է կոշտ վերաբերմունք ցույց տանք, որովհետև, ինչպես ասացի, դա և՛ բարոյական արարք է, որն անարգանք է զոհերի նկատմամբ, և՛ ռասիստական քարոզչություն:
– Չավուշօղլուի այս արարքից ի՞նչ կարող ենք եզրակացնել, որ չնայած այդ երկրից հնչող խաղաղասիրական կոչերին, Հայաստանի հետ լավ հարաբերություններ ունենալու հայտարարություններին, այնուամենայնիվ, այդ մարդիկ իրականում չե՞ն փոխում իրենց դիրքորոշումը:
– Դա ինձ համար զարմանալի չէ, որովհետև Հայոց ցեղասպանության ժխտումը թուրքական պետության հիմնասյուներից է, քանի որ ժամանակակից Թուրքիան ստեղծվել է Հայոց ցեղասպանության հետևանքների հիման վրա, երբ հայազրկվեց Արևմտյան Հայաստանը: Այնպես որ, քանի Թուրքիան գոյություն ունի, պետք է ժխտի այդ փաստը: Ես ուսումնասիրել եմ թուրքական շատ թե քիչ կայացած կուսակցությունների պաշտոնական, ծրագրային փաստաթղթերը, ու ոչ մի կուսակցություն չի դատապարտել Հայոց ցեղասպանությունը, բացի քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունից: Ներկայումս թուրքական քաղաքական համակարգը, պետականությունը հիմնված են դրա վրա:
Իհարկե, 21-րդ դարում եղան մարդիկ, որոնք Ստամբուլում ու թուրքական այլ քաղաքներում փորձեցին ինչ-որ ձևով դատապարտել Հայոց ցեղասպանությունը, բայց Թուրքիայում որքան մեծացան Էրդողանի միանձնյա իշխանությունն ու բռնաճնշումները հասարակության ամենատարբեր խավերի ներկայացուցիչների նկատմամբ, այդ շատ քիչ դեպքերն էլ վերացան: Չմոռանանք, որ Թուրքիայում քրեականացված է Հայոց ցեղասպանության մասին ճշմարտությունն ասելը:
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, ձեր դիտարկմամբ՝ ներկայիս Թուրքիան, եթե պատեհ առիթ ներկայանա, պատրա՞ստ է կրկնելու իր նախնիների՝ 107 տարի առաջ կատարած ոճրագործությունը:
– Ներկա փուլում Թուրքիայի նպատակն է ոչ թե Հայաստանն ընդհանրապես վերացնել քարտեզի վրայից, այլ Հայաստանը դարձնել իր ազդեցության ոլորտում գտնվող երկիր, այսինքն՝ հասնել նրան, որ Հայաստանից դուրս բերվի ռուսական ռազմաբազան, Ռուսաստանը դադարի լինել Հայաստանի դաշնակից պետություն, ինչից ինքը կօգտվի ու կսկսի Հայաստանի վրա իր ճնշումների քաղաքականությունը ուժեղացնել ու կփորձի Հայաստանը դարձնել իրեն վասալ պետություն:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
