«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանը
– Պարո՛ն Հոկտանյան, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը կոռուպցիայի դեմ պայքարի հարցով խորհրդակցություն է անցկացրել և նշել, որ թեև արդյունքն անհամեմատ բարձր է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հարցում, բայց հանրային սպասումների համեմատությամբ գոհացուցիչ չէ։ Ձեր կարծիքով` ի՞նչ էր հասարակությունը սպասում և ի՞նչ չի եղել։
– Երբ նայում ենք ընկալումները, այո՛, կոռուպցիայի դեմ պայքարը բարելավվել է։ Այդ իմաստով հասարակությունն այնքան էլ հիասթափված չէ։
Երբ նայում ենք կոռուպցիայի ընկալման համաթիվը, կարծես թե վատ չէր։ Ճիշտ է, մենք այնքան էլ խանդավառվելու առիթ չունենք, որովհետև եթե սովորաբար համաթիվը 50-ից ներքև է, իսկ մերը 42 էր, էլի այնքան լավ չի, բայց բավական մեծ առաջընթաց եղավ։
Եթե դրանով ենք չափում սպասումները, ապա բավական լավ են ցուցանիշները, այսինքն՝ հանրությունը տեսնում է, որ ինչ-որ քայլեր արվում են։ Դրա համար ես կուզենայի իմանալ, թե ինքն ինչի՞ց որոշեց, որ այդքան էլ լավ չեն։
Միգուցե իր սպասումները լավ չէին։ Վերջերս մեր պատվերով Հետազոտական ռեսուրսների կովկասյան կենտրոնը անցկացրեց հարցում, ըստ որի, այո՛, որոշակի խնդիրներ կան, բայց չէի ասի, որ մեծ հիասթափություն կա։
Այստեղ երևի ուրիշ հարց կա, միգուցե նա նկատի ուներ, որ հասարակությունը սպասում էր, թե միլիարդներ կհոսեն բյուջե նախկին թալանվածից։ Բայց արդյո՞ք միայն այս սպասումն ուներ հասարակությունը։
Դա, մաթեմատիկորեն ասած, շատ ավելի մեծ թվով փոփոխականների ֆունկցիա է սպասում կոչեցյալն է, միայն նախկինների թալանածը չէ։
Նրա ելույթի ենթատեքստից հասկանում եմ, որ շատ գումար չի մտել բյուջե։ Հիմա ես չգիտեմ՝ հասարակությունը դա՞ էր սպասում, որ շատ գումար կմտնի ու չի մտել, թե՞ ուրիշ բան էր սպասում։
– Նա հայտարարել է, որ իրավապահ համակարգի բարձր պաշտոններում եղել են բառի բուն իմաստով դավաճաններ, որոնք խանգարել են հակակոռուպցիոն, հետհեղափոխական պայքարին, և այսօր էլ կան խանգարողներ։
– Ես չկարողացա հասկանալ, թե ինչ նկատի ուներ ինքը։ Ավելի կոնկրետ պետք է ասեր։ Ես չհասկացա, թե կոնկրետ որն էր այդ դավաճանների դերը գումարները չվերադարձնելու հարցում։
Հետո կոնկրետ անուններ պետք է նշեր, թե ով, ինչպես խանգարեց այդ գործին։ Մի ժամանակ էլ ինքը հայտարարեց, որ եթե հանկարծ ինչ-որ սրացումներ լինեն Արցախում, այնտեղի դավադիր ուժերն են դա անելու։
Հետո հայտարարել էր հեղաշրջման, հիբրիդային պատերազմի մասին, որին չհաջորդեցին ձերբակալություններ, չտրվեցին անուններ։ Այսինքն՝ ես, մեղմ ասած, հիասթափված եմ։
Չեմ հասկանում՝ այդ ամենն ասվելուց հետո կոնկրետ անուններ և քայլեր չեն հաջորդում։ Եթե դա չի լինում, ես չգիտեմ, միգուցե պողոսներին ավելի շատ դա՞ է բավարարում։ Անձամբ ես ուզում եմ, որ կոնկրետ փաստերով այդ ամենն ասվի, ոչ թե ուղղակի ասվի։
Նույնը նախօրեի ելույթում էր. ասաց՝ դավաճաններ են եղել համակարգում։ Շատ լավ, ես չեմ բացառում, որ եղել են, հին համակարգն այդպես հանգիստ չի հեռանա, և աշխարհի ոչ մի երկրում էլ այդպես չի եղել։
Որոշ երկրներում նույնիսկ Վանդեաներ են սարքել նախկին իշխանությունների գլխին։ Դիմադրությունը միշտ էլ շատ ուժեղ եղել է, բայց այդ ամենը պետք է կոնկրետացվի, որովհետև կոնկրետացնելուց հետո կուրվագծվեն, թե կոնկրետ ինչ մարտավարություն, ռազմավարություն պետք է մտածվեն այդ դիմադրությունը չեզոքացնելու համար։
Այդ ամենի մասին պետք է բաց ասվի։ Կամ եթե ինչ-որ խնդիրներ կան, որ չպետք է բացահայտվեն, դա էլ չպետք է ասվի, և առանց աղմուկի պետք է չեզոքացվեն այդ վտանգները, սպառնալիքները։ Բայց այսպես բաց հայտարարելն ու չկոնկրետացնելը սխալ եմ համարում։
Կամ ընդհանրապես ոչինչ չպետք է ասվի, լուռ ու մունջ այդ դավաճաններին չեզոքացնեն, որից հետո կոնկրետ ասեն, որ սրանք այս-այս բաներն են արել, կամ էլ եթե հիմա են ասում, շատ ավելի կոնկրետ ասվի։
Հիշում եմ՝ ասում էին, որ մի քանի նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյաներ հեռացել են Հայաստանից հիմնականում Ռուսաստան։ Եթե դա նկատի ուներ, թող ասի, թե ում մատն էր խառը դրանում։ Միգուցե պարզվի, որ միայն հները չեն, նորերից էլ կան և այդ գործում իրենց ներդրումն են ունել։
– Եթե այդպիսի հայտարարություններ կան, ու ոստիկանությունը չի զբաղվում, դրա համար պատասխանատվությունն ո՞ւմ վրա է։ Ի վերջո, ո՞վ է մեղավոր, որ հեղափոխությունից 1,5 տարի հետո խոսվում է պետական կառույցներում հեղափոխությանը դիմադրելու մասին։
– Եթե Փաշինյանի նշած վտանգները չեն չեզոքացվել, դրա թիվ մեկ պատասխանատուն հենց ինքն է որպես երկրի թիվ մեկ պաշտոնյա։ Բնականաբար, շատ պաշտոնատար անձինք, շատ այլ կառույցներ նույնպես պատասխանատվություն ունեն։
Այստեղ ես այլ բան չեմ հասկանում, թե ի՛նչ նկատի ունի։ Այսինքն՝ պետք է բոլոր գումարները հետ վերադարձվեին, որ չեն վերադարձվել դրա՞ համար պետք է պատասխան տան։ Եթե դա է, նախ պետք է հասկանալ, թե ի՞նչ մեխանիզմներ են կիրառվել այդ նպատակի համար, և այդ մեխանիզմների կիրառման արդյունքում չի եղել այն, ինչ ակնկալվում էր, թե՞ այդ թալանվածը վերադարձնելու մեխանիզմը չկա։
Հիմա գլոբալացման դարաշրջանում ենք ապրում, որի առաջին ծաղիկները կորոնավիրուսի տարածումն է, բայց միայն դա չէ։ Գլոբալացումը նաև թալանվածի անհետացումն է թալանվող երկրում։ Երբ նա մեջբերում էր Համաշխարհային բանկի զեկույցը, որ Հայաստանը թոփ քսանյակում է, որտեղ վերնախավերը թալանել են միջազգային աջակցությունը, ինքը պետք է նաև տեղյակ լինի, որ երբ այդ աջակցությունը թալանվում է, բնականաբար, դա Հայաստանում չի մնում։
Գլոբալացման մի վատ կողմն էլ նա է, որ կան օֆշորներ, կան այլ երկրներ, որոնք կարող են դառնալ այդ թալանվածի շատ ապահով թաքստավայր։ Ուրեմն պետք է հասկանալ, թե ո՞վ է պատասխանատու այս ամենի համար։
Պետք էր երևի իշխանության գալուց անմիջապես հետո այդ մեխանիզմները մշակվեին, եթե հնարավոր էր։ Նախորդ տարվա մայիսին Հոնկոնգում, որտեղ աշխարհի ամենաարդյունավետ գործող հակակոռուպցիոն անկախ մարմինն է, իրենք սիմպոզիում էին կազմակերպել, ես մասնակցում էի, և այնտեղ ոչ այնքան լավ նորություն ինձ համար պարզեցի, որ թալանվածի 1,8-2,7 տոկոսն է վերականգնվում, որոնք հասցրել են թաքցնել օֆշորներում։
Այսինքն՝ շատ դժվար է այդ փողերը հետ բերելը։ Եթե վարչապետը դա նկատի ուներ, ուրեմն հանրությունը երևի պետք է հասկանա, թե ինչ ձևով դա պետք է արվի, կկարողանա՞նք մենք այդ 1,8-2,7 տոկոսից ավելի մեծ թիվ ունենալ։ Հիմնական խնդիրը դա է։ Ես չեմ կարծում, որ այն, ինչ թալանվել է, հայաստանյան բանկերում հանգիստ դրված է։
Եթե նույնիսկ ինչ-որ մասը դրված է, հաստատ իրենց անուններով չի դրված։ Դա ինչպե՞ս կարելի է բացահայտել, միգուցե պետք է հենց սկզբից այդ մեխանիզմները մշակվեին և արդեն վաղուց կյանքի կոչվեին։
Երևի դավաճանության տակ ինքը դա է հասկանում, որ չի արվել։ Բայց այդտեղ էլ ուրիշ հարց է ծագում. այլ երկրների փորձից ելնելով՝ ինչպե՞ս է դա արվում, ուսումնասիրե՞լ են, թե՞ ոչ։
Ապօրինի ձեռք բերված գույքի բռնագանձման վերաբերյալ օրինագիծը կարծես թե ԱԺ այս նստաշրջանում կքննարկվի, տեսնենք, թե ինչ արդյունք կտա։ Դա շատ դժվար գործընթաց է լինելու, չպետք է կարծել, որ հենց այդ օրենքն ընդունվեց, վե՛րջ, մի քանի միլիարդ դոլար անմիջապես կհոսի պետական բյուջե։
Դրանք շատ լուրջ խնդիրներ են։ Մի շատ կարևոր հարց էլ կա, որին պարոն Փաշինյանը իր խոսքում չանդրադարձավ, երևի տեղն էլ չէր անդրադառնալու։ Խոսքը մեր իրավապահ համակարգի կարողությունների մասին է։ Մի կողմ դնենք քաղաքական կամքի խնդիրը, պրոֆեսիոնալիզմի հարց կա։
Երբ աշխատանքիս բերումով ես տարիներ շարունակ հետևում էի կոռուպցիոն հանցագործությունների վիճակագրությանը, ուղղակի չկային այդպիսի դեպքեր։
Շատ բաներ պաշտոնեական դիրքի չարաշահման տակ էին գնում, որը բավական առաձգական հոդված է։ Այսինքն՝ լավ, պաշտոնեական դիրքը չարաշահեց, բայց այդտեղ կոռուպցիան ո՞րն է։
Հիմա կարող է պաշտոնեական դիրքը չարաշահել ոչ կոռուպցիոն հանցագործություն կատարելով, ասենք՝ ինչ-որ մեկին իր աշխատասենյակում ծեծեց։ Պետք է հասկանալ, թե ի՛նչն է հանգեցրել կոռուպցիոն լուրջ հանցագործության։ Էլի շատ նման հանցագործություններ կան Քրեական օրենսգրքով սահմանված, շատ ցածր վիճակագրություն կար։
Սա ինձ հուշում է, որ մեր իրավապահ մարմինների կարողությունների մակարդակը բավարար չէ։ Ընդ որում, կարողությունների տակ պետք է ավելի շատ բան հասկանալ, քան միայն պրոֆեսիոնալիզմը։ Դա և՛ տեխնիկական միջոցներն են, և՛ օպերատիվ-հետախուզական ֆունկցիաների առկայությունն է։
Շատ հարցեր կան, որոնց շուրջ պետք է բավականին լուրջ մտորի մեր ղեկավարությունը։ Այսինքն՝ ունե՞նք այդպիսի իրավապահ մարմին, որովհետև չի բացառվում, որ այդ դավաճանությունն իրականում ոչ այնքան դավաճանություն է, որքան պրոֆեսիոնալիզմի պակաս։
Եվ որքանո՞վ ոչ այնքան պրոֆեսիոնալ համակարգը կկարողանա այդպիսի կոռուպցիոն հանցագործություններ բացահայտել, առավել ևս թալանվածը հետ բերել, եթե մենք գործ ունենք անդրսահմանային երևույթների հետ։
Երբ այդ գումարները դուրս են բերվում, նույնիսկ դրսի մարդկանց են ներգրավում գումարները դուրս հանելու հարցում։
Այսինքն՝ ինչքանո՞վ կան այդպիսի իսկապես էֆեկտիվ կապեր այլ երկրների իրավապահ մարմինների հետ, որ այդ ամենը բացահայտվի։ Որքանով կա փոխհամագործակցություն ամերիկյան, բրիտանական, ռուսական համապատասխան մարմինների հետ կամ գուցե ընդհանրապես չկա, ու այդ դեպքում ո՞նց են այդ փողերը հետ բերելու։
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
