Լուսինեն, երբեք չի մոռանա այն օրը, երը հիվանդանոցի միջանցքներով մեկ լսվում էր բժշկի ականջ ծակող գոռոցը. «Գնա ստեղից հեռու, ինչ ուզում ես արա, մեզնից հեռու»:
«Բոլորն ինձ էին նայում, ես ամոթից ու անկարողությունից չգիտեի ինչ անել, որտեղ թաքնվել»,- «Մեդիալաբին» ասում է կինը:
45-ամյա Լուսինե Սողոմոնյանը ՄԻԱՎ վարակ ունի:
Նա պատմում է, որ անցյալ տարի ձմռանը նշիկները բորբոքվել էին, եւ բժիշկները վիրահատություն էին նշանակել, սակայն իմանալով իր կարգավիճակի մասին մեծ աղմուկ են բարձրացրել, վիրավորել:
«Հենց իմացան ՄԻԱՎ վարակ ունեմ, վերաբերմունքը կտրուկ փոխվեց, ասացին, որ հրաժարվում են վիրահատություն կատարել, քանի որ վախենում են: Դրանից հետո ուրիշ բժիշկ նշանակեցին, սակայն այս անգամ անեսթեզիոլոգը հրաժարվեց մասնակցել վիրահատությանը ու գրեթե մեկ ամիս ձգձգվեց իմ վիրահատությունը: Այդ ամենից հետո ես ինքս հրաժարվեցի վիրահատությունից, քանի որ արդեն չէի վստահում իրենց ու վախենում էի, որ վիրահատության ժամանակ ինձ կվնասեն»,- ասում է Լուսինեն:
Հուսահատված, վիրավորանքի ու խտրականության արժանացած Լուսինեն մինչ օրս հրաժարվում է դիմել այլ բուժհաստատություն, քանի որ ցանկություն չունի ևս մեկ անգամ արժանանալու բժիշկների «ջերմ վերաբերմունքին»:
Չնայած տարբեր քննարկումներին, Հայաստանում առ այսօր գոյություն չունի «Խտրականության դեմ» առանձին օրենք և շատ քաղաքացիներ, ի տարբերություն Լուսինեի, չեն էլ հայտնում, որ ՄԻԱՎ, կամ սեռավարակ ունեն ՝ նման վերաբերմունքից խուսափելու համար: Ինչն էլ իր հերթին պոտենցիալ վտանգ է ստեղծում վարակի տարածման համար, քանի որ միշտ չէ, որ բժիշկները լիարժեք հետեւում են գործիքների ախտահանման և անվտանգության պահպանման կանոններին:
Նմանօրինակ դեպք արձանագրվեց տարեսկզբին, երբ «Քաջարանի բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ում «սանիտարահակահամաճարակային կանոնները խախտելու, անվտանգության կանոններին չհամապատասխանող ծառայություններ մատուցելու հետեւանքով», ինչպես նշված է ՀՔԾ հաղորդագրությունում, ավելի քան երկու տասնյակ մարդ վարակվեց Հեպատիտ C-ով:
Ո՞րն է բուժհաստատություններում բժիշկների կողմից խտրականության և խարանի դրսևորման պատճառները: Ըստ մասնագետների դրանք տարբեր են. կրթվածության և տեղեկատվության պակաս, վախ, կարծրատիպեր:
«Իրական աշխարհ, իրական մարդիկ» ՀԿ-ի ղեկավար Հովհաննես Մադոյանը ասում է, որ իրենց 800 շահառուների մեջ ամեն ամիս նմանատիպ 2-3 նոր դեպք է գրանցվում, երբ խտրականության դրսևորման հետեւանքով մարդիկ զրկվում են բժշկական ծառայություններից օգտվելու հնարավորությունից:
«Երբ տեղեկանում են ՄԻԱՎ վարակի մասին, հիմնականում մերժում են բուժօգնություն տրամադրելուց՝ հիմնավորելով, թե համապատասխան մասնագետ չունեն, կամ միակ մասնագետն արձակուրդում է: Կան հիվանդանոցներ, ինչպես օրինակ Նոր Նորքի «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» հիվանդանոցը, որտեղ կտրականապես հրաժարվում են ՄԻԱՎ վարակ ունեցողնեին սպասարկելուց: Պարզապես ասում են, չենք սպասարկում, կամ ուղարկում են այլ բուժհաստատություն: Եվ որքան հիվանդանոցի տերը օլիգարխիկ է լինում, այնքնան մեծ է խտրական վերաբերմունքը հիվանդանոցում»,-«Մեդիալաբին» ասում է Մադոյանը:
Նա նշում է, որ ՄԻԱՎ վարակակ ունեցող հղի կանանց նկատմամբ խտրականությունը դրսևորվում է հավելյալ գումար պահանջելով: Ծննդաբերող կնոջը ստիպում են վերցնել առանձին պալատ, որը վճարովի է:
«Նույնիսկ եղել են դեպքեր, երբ հավելյալ գումար են պահանջել՝ պատճառաբանելով, թե իրենք բժշկական գործիքներն ու հագուստը նետում են` ՄԻԱՎ վարակ ունեցող հաճախորդին սպասարկելուց հետո , իսկ նորը ձեռք բերելու համար պետությունը գումար չի հատկացնում: Ուստի քաղաքացին ինքը պետք է վճարի այդ ամենի համար»,-նշում է Մադոյանը:
Արժեքների համաշխարհային հետազոտությամբ (World Value Survey Database 2010-2014) պարզվել է, որ Հայաստանում այլ մարդկանց նկատմամբ հանդուրժողականության և հարգանքի միջին մակարդակը 56.3 % է: Ըստ ուսումնասիրության արդյունքների՝ մեր հայրենակիցներն առավել անհանդուրժող են նույնասեռականների (92.7%), ՁԻԱՀ ունեցողների (76.9%) և այլ կրոնական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների (56.6%) նկատմամբ:
Խտրական վերաբերմունքից զատ, Հայաստանի շատ բուժհաստատություններում մեծ խնդիր է նաեւ գաղտնապահության եւ էթիկայի նորմերի պահպանությունը: Երբեմն ՄԻԱՎ ունեցող քաղաքացուն չեն հրաժարվում բուժօգնություն տրամադրել, սակայն բուժհաստության ողջ անձնակազմն ու բաժանմունքում գտնվող հիվանդները տեղեկանում են, որ տվյալ հաճախորդը ՄԻԱՎ վարակ ունի: Այնինչ, մյուս հաճախորդների հիվանդության ախտորոշումը այդ կերպ չի շրջանառվում բուժհաստատությունում:
«Ես ապշած եմ, որ բժիշկ լինելով հանդերձ, ոչ մի էթիկայի կանոն չունեին: Ինձ ասում էին, որ ընդամենը մեկ գործիք ունեն այդ վիրահատության համար ու ինձ չեն կարող վիրահատել, քանի որ հետո չեն կարողանա օգտագործել նույն բժշկական գործիքները այլ հաճախորդների սպասարկելիս: Բայց միթե՞ նրանք չեն ախտահանում այդ գործիքները, կամ չգիտե՞ն, որ ՄԻԱՎ վարակը ախտահանելիս անցնում է: Հնարավոր է այդ վիրահատությունից իմ կյանքը կախված լիներ, ուրեմն այդպե՞ս պետք է վարվեին»,-մտահոգվում է Լուսինեն Սողոմոնյանը:
Փորձագետները վստահ են, եթե Հայաստանում «Խտրականության դեմ» առանձին օրենք գործեր, ապա բժիշկը կենթարկվեր պատասխանատավության նման կերպ իրեն պահելու համար, և եթե օրենքը գործեր եվրոպական չափանիշներին համապատասխան, ապա կնախատեսեր նաև փոխհատուցում:
Մինչդեռ այսօր բժիշկների կողմից խտրականությունն ու խարանը հանգեցնում է նրան, որ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ ունեցող մարդիկ պարզապես հրաժարվում են դիմել բժշկի կամ դիմում են՝ թաքցնելով ՄԻԱՎ վարակ ունենալու փաստը:
«Այնքան մարդ կա, որ ատամները փչացած է, բայց չի դիմում բժշկի, որովհետեև մտածում է վատ վերաբերմունքի կարժանանա: Անգամ հեպատիտ C-ի նկատմամբ չկա այդպիսի խտրական վերաբերմունք, ինչպես ՄԻԱՎ վարակ ունեցողի դեպքում է: Դեպք է եղել, երբ ՄԻԱՎ վարակ ունեցողը ատամնաբույժին ստել է, թե հիվանդ է հեպատիտ C-ով: Այդ դեպքում բժիշկը միայն շնորհակալություն է հայտնել նախազգուշացնելու համար և սպասարկել հաճախորդին: Բայց ՄԻԱՎ-ի դեպքում վերաբերմունքը այդպիսին չէ»,- հավելում է Մադոյանը:
Ըստ Առողջապահության նախարարությանը ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնի վիճակագրական տվյալների, 1988-2015թ. մայիսի 31-ը ՀՀ-ում գրանցվել է ՄԻԱՎ վարակի 2070 դեպք ՀՀ քաղաքացիների շրջանում, որոնցից 334-ը` 2014թ. ընթացքում:
Վիճակագրության համաձայն, ՄԻԱՎ վարակիրների մեջ գերակշռում են արական սեռի ներկայացուցիչները` 1430 մարդ(69%), իգական սեռի ներկայացուցիչների մոտ արձանագրվել է վարակի 640 դեպք (31%): ՄԻԱՎ վարակի 40 դեպք(1,9%) է արձանագրվել երեխաների մոտ:
ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնի կանխարգելման բաժնի վարիչ Ժանետա Պետրոսյանը նշում է, որ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ ունեցող մարդկանց նկատմամբ խտրականությունը և խարանը կանխարգելելու համար շատ կարևոր է բժիշկների համար կրթական դասընթացներ անցկացնելը, որպեսզի բժշկական ծառայություններ մատուցելիս բացառվի խտրականության կամ խարանի դրսևորումը ՄԻԱՎ ունեցող հաճախորդի նկատմամբ:
Խտրականության արգելման հիմքերը ամրագրված են ՀՀ Սահմանադրության 14.1 հոդվածով, սակայն Մարդու իրավունքների պաշտպանի տեղակալ Տաթևիկ Խաչատրյանը ասում է, որ հաշվի առնելով միջազգային փորձը, Հայաստանի համար կարևոր է ունենալ խտրականությունն արգելող համապարփակ օրենսդրություն, որով կսահմանվեն խտրականության հասկացությունը, տեսակները, խտրականությունը կանխարգելող հստակ մեխանիզմները:
Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամի (ԵՀՀ) նախագծի ղեկավար Արման Խաչատրյանն էլ նշում է, որ օրենքի բացակայությունը հնարավորություն չի տալիս վերականգնել խախտված իրավունքները:
«Առանձին օրենքի ընդունումը առաջին հերթին պետք է ունենա խտրականությունը կանխարգելող դեր և կսահմանի, թե ապացուցման բեռը ով և ինչպես պետք է կրի»,-«Մեդիալաբին» ասում է Արման Խաչատրյանը:
Ներկայումս ԵՀՀ-ն համագործակցում է Արդարադատության նախարարության հետ, որպեսզի աշխատանքային խումբ ստեղծվի և սկսվեն օրենքի նախագծի մշակման աշխատանքները:
«Բացի օրեսնդրական բացից, մեծ բացթողում կա հանրության մոտ խտրականության և դրա տեսակների ընկալման առումով: Հնարավոր է՝ մենք օրենքը ունենանք, բայց եթե հանրությունը տեղեկացված չէ, թե խտրականությունը ինչ է, ապա ընկալումների բացակայությունը թույլ չի տա օրենքը ճիշտ կիրառել: Մենք փորձելու ենք նաև իրազեկման աշխատանքներ տանել հանրության հետ և վերջերս նկարահանել ենք մի ֆիլմ, որը հենց խտրականության մասին է»,-նշում է Խաչատրյանը:
Լիլիթ Առաքելյան
Նկարազարդումը` Վահե Ներսեսյանի
© Medialab.am
