Կարանտին էր, սովորական կարանտին, որից երբեք չէինք տեսել։
Մեզ շատ անգամ են ասել՝ «բոլորս՝ դուրս, բոլորս դեպի հրապարակ՝ Լենինի, Ազատության, Հանրապետության», բայց մեզ դեռ չէին ասել՝ «բոլորս՝ տուն, ոչ ոք տնից դուրս չգա»։ Տանը մնալը բացարձակ ճիգ չէր պահանջում։
Վերջին տարիներին սկսել էի սիրել տանը մնալ, ինքս ինձ հետ ապրել, եթե անգամ հինգ հոգով էինք։ Նման դեպքերում ասում են՝ «չկարդացած գրքերը կարդալու հնարավորություն, օ՜, ինչ երջանկություն», ո՛չ, գիրք կարդալ կարելի է միշտ՝ ամենազբաղված օրը, ամենաուշ ժամին՝ լուսամփոփի չխկլիկն անջատելուց առաջ։ Իսկ մեծ կարանտինի ժամանակ պետք է վայելել մենակությունը։
Մարդը հրաշալիորեն մենակ է։
Սա ցիտոլոգիական մակարդակում զգացած, հարյուրամյակներով ասած բանալ մի բանն էր մեծ ու անիմաստ կարանտինի օրերին։
Բոլորովին հարազատներ ու ընկերներ չունենալու մասին չէ ասածս, որովհետև ունեմ հրաշալի հարազատներ ու չտեսնված ընկերներ՝ մանկության, պատանեկության, երիտասարդության, բոլորովին վերջերս ձեռք բերած անգամ, մտերիմներ, որոնք եթե պետք լիներ՝ կանտեսեին վարակվելու վախը ու կգային, մանկության ընկերուհի, որ մի նախադասությամբ, պարզվեց՝ կարող էր հանգստացնել ամենատակնուվրա եղած օրդ, դրա հաջորդ օրը, հարազատ մարդիկ, որոնք զանգում ու գրում էին, որոնք անհանգստանում էին, թե՝ «ֆբ-ում ակտիվ չես, հո բան չի՞ էղել», ընկերներ, որոնք մտածում էին անգամ չգրվող հոդվածներիս մասին, ոչ թե որ մի աննկարագրելի գեղարվեստ պակասեց հայ մամուլում, այլ որ՝ «լսի, բա որ չես գրում, փող ունե՞ս»։ Իհարկե ունեմ, ո՞ր հայը փող չունի, մի բան բստրում ենք, փող ենք աշխատում, էդ հեչ։
Դրսից հոգնել էի, հրապարակներից՝ Լենինի, Ազատության, Հանրապետության, սրճարաններում սեփական ինտելեկտից հիացող իրոք սիրելի ընկերներիցս, որոնց խոսելու ընթացքում միշտ հիշում եմ իմ հին հարևան Էմոյի ասածը ինձ․ «ազի՛զ, տերմինախեղդ մի արա»։
Վաղուց հոգնել էի սիրուն կյանքի պատառիկներ հնարող սիրելի ու հարազատ ընկերուհիներիցս, որոնք այնպես հուզիչ են հնարում իրենց երազանքը, որ խանդաղատանքից բացի ոչինչ չի մնում տածել։
Հոգնել էի գործնական, որպես կանոն՝ ոչ պրոդուկտիվ հանդիպումներից, մատուցողների սերտած բարեկրթությունից, սուպերմարկետներից, որոնց ապրանքի դասավորությունն ու տեսականին անգիր գիտեմ, կոշիկի խանութներից, որոնց ապրանքը ինքս կարող էի գովազդել, իսկ մի ջահել վաճառողուհի կոշիկ փորձելիս անպայման կմոտենա ու կասի՝ «էս տարբերակն էլ ունենք», ու եթե սև կիսաճտքավոր կոշիկ ես փորձում, ինքը կառաջարկի վարդագույն հողաթափ, ու դու առանց հապաղելու կբացատրես, որ սա սրա տարբերակը չէ։
Բայց «տարբերակ» բառը սիրում են գործածել ջահել վաճառողուհիները, այնպես, ինչպես մենք փոքր ժամանակ «Ռիո դե Ժանեյրո»-ն։
Կորոնավիրուսի տագնապը ինձ չկարողացավ խժռել, որովհետև այլ տագնապ ունեի՝ ավելի կարևոր։
Բայց որպես օրինավոր քաղաքացի պարտաճանաչ պահեցի բոլոր կանոնները, կատարեցի բոլոր հրահանգները։ Պետությունը մանրակրկիտ թելադրում էր։
Ձեռքեր լվանալը մայրս էր սովորեցրել, օրենքը չշրջանցել՝ հայրս։ Պետությունը հիշեցնում էր հիշել մայրիկի ու հայրիկի սովորեցրածը։ Չի կարելի, ուրեմն՝ չի կարելի։
Ուրիշին չվարակելը ավելի մեծ պատասխանատվություն է, քան՝չվարակվելը։ Մնացինք տանը՝ բոլորից շուտ, բոլորի մեջ ամենապարտաճանաչը։
Մեխանիկորեն անում էինք ամեն ինչ, ինչ ցուցված էր՝ լվանալ, սրբել, ախտահանել Макфа ալյուրի թղթյա դեղին տուփերը, եռման ջուր լցնել թարմ կանաչու վրա ու տխուր նայել մատղաշ թարխունի հոգեվարքին։ Գրկել «Բերքահավաքի» նոր առաքած արկղը ու հատ-հատ լվանալ անգամ կարտոֆիլները։
Արանքում տենդագին կարդալ բժիշկ Հայկ Մանասյանի ստատուսները, ի դեպ, այն հազվադեպ ստատուսները, որոնք ոչ մի տեղից խթանիչ չունեն, կարծես։ Ուզում էի գրել՝ «խմորիչ», նոր զբաղմունքս արդեն լեզվական հաջողված սայթաքումներ է հուշում։
Հաջորդող արանքներում մեծ փողերի ինտրիգներն ու թոշակառու կնոջ մղկտոցը՝ ուղղված ոստիկանապետին, թե ինչպես բաց թողեց Գուրգեն Խաչատրյանին, կամ մի՝ վերջին քսանհինգամյակում կայուն աշխատանք չունեցած տղամարդու դատողությունները «փուլ առ փուլի», մադրիդյան սկզբունքների մասին։
Սկզբում սկսեցի ավոկադո աճեցնել։ Ավոկադոն կիսելուց հետո կորիզը թափել չստացվեց, ավոկադոյի կորիզը շնչում է, փոքր սաղմի է նման, մեջը շնչառություն կա, ձեռքդ չի գնա թափես, ու մեկը դնում ես հողի մեջ, հետո՝ հաջորդ ավոկադոյից մնացած կորիզը, ու մի ամիս անց տանը հայտնվում են ավոկադոյի թփուտներ։
Արանքում էլի կարդում ես որևէ մեկի զարհուրած ստատուսը, հետո էլի Հայկը Մանասյան բոլորից շուտ մի բան գլխի ընկած մարդու նյարդային շարժումներով ճիշտ բան է ասում, տեղ-տեղ հակասում ինքն իրեն, բայց ճիշտ է ասում, իսկ լրահոսում ամենազգայունը մնում է տղա չունեցող, միայն աղջիկներ ունեցող, արդեն բանակային տարիքի հարազատ չունեցող կամ գլենդելյան բարբառով խոսող հայրենակիցների և մանավանդ տղաներին բանակից ազատած կանանց ու տղամարդկանց «ի մարտ», «ի զեն» ոգեկոչումները, որից հետո թանկանոց հեռախոսդ մի թեթև շպրտում ես, մի քիչ կոպիտ, այնչափ կոպիտ, որ կարող է վնասվել, իսկ այն դեռ քեզ չափազանց պետք է։
Մարդիկ տագնապում էին կորոնավիրուսից, ես՝ ուրիշ բանից։ Մի պահից, երբ տագնապը գնալով տհաճացավ, ու ոչինչ չանելու բերկրանքը դարձավ հիվանդագին, իսկ երկու օրը մեկ հաց առնելու համար թերթիկ լրացնել, թաց, ժավելոտ շորը դրսի դռան առաջ փռել, որ վերադարձին ոտքերդ սրբես նոր տուն մտնես, դիմակ հագնել, ձեռնոց, ու ձեռնոցներն դնելուց հետո скальпель հրահանգի դեմքի արտահայտությամբ ու ստերիլ ձեռնոցները դեպի օդ պարզած դուրս գալ, որ թե ինչ է երկու հատ հաց առնես, հետո ձեռքի հետ անիմաստ բաներ առնես, ու էլի մի հատ երկու կիլոյանոց Макфа, որովհետև ալյուրը որ վերջանա՝ կմեռնենք, իսկ Макфа-ի տուփերը բազմանում էին խոհանոցի ծղոտե զամբյուղի մեջ՝ որոշեցի հաց թխել։
Երկու նոր բան կար դրա մեջ, մեկը՝ լավ, մյուսը՝ վատ։ Լավն այն էր, որ հացի խմոր անելը տագնապաշեջ հատկություն ունի, որովհետև, որովհետև, որովհետև ինքը կենդանի օրգանիզմ է, ի դեպ ա՛յ այստեղ անշունչ առարկային կարելի է ասել «ինքը», որովհետև ինքը, ասում եմ՝ կենդանի օրգանիզմ է, իսկ այն, որ վերջին տասնամյակում սկսեցիք ամեն անշունչ առարկայի մասին ասել «ինքը», իբրև թե ձեր խոսքին մի ոճային եսիմինչ հաղորդելու համար՝ սխալ է։ Ուրեմն, լավ բանը տագնապաշեջ լինելն էր։ Վատ բանը՝ հացը համով էր ու ուտվում էր։
Հաց էի թխում։ Երբեք ոչ մի ջանքս այդքան արագ արդյունք չի տվել։ Երեխաներս երևի ու հացը՝ միակ տեսանելի արդյունքն են, բայց հացը՝ անհամեմատ ավելի արագ։ Խմորը հունցում եմ ու հիշում, երբ ամառները տատիս տանն էի, ոնց էր տատիկս նեղվում, որ ամենադժվար բանը հացի խմոր հունցելն է։
Խմորը հունցում ու մտածում եմ՝ «ինչի՛ չէի ձեռքից վերցնում ու ես անում, եթե մեջքը ցավում էր»։ Որովհետև փոքր էի։ Հիմա լավ մեծացել եմ. խմորի ամեն պտույտի հետ միտքս, մտածածս մտնում է խմորի մեջ, հետո խմորի մեջ օդով լցված օղակներ են առաջանում, սա նշանակում է՝ հացը լավն է լինելու՝ ծակ-ծակ։
Հետո էլի տրորում ես խմորը, սիրում ես խմորը, ու թաց խմորը սկսում է ամանի պատերից պոկվել։ Թաց խմորը կպչուն է, իսկ հացի խմորը սկսում է ամանի պատերից պոկվել, ինչքան շատ ես հունցում, այնքան շուտ է պոկվում պատերից․ ենթարկվող է, կարող ու ենթարկվող զանգված է հացի խմորը։
Կոնչալովսկու կին Յուլյա Վիսոցկայան սովորեցրեց ինձ հաց թխել։ Ես իրեն կարողացա լսել, որովհետև էդ աղջիկը չի ուզում դուր գալ, «հայ-հույ» անելով շատ պարզ բացատրում է ոնց անես, որ լավ լինի, արանքում մի քանի անգամ ասում է՝ «դրա մեջ դժվար բան չկա», ու էդ ամենն անում է այնպես սովորական, որ կարծես ոչ թե Կոնչալովսկու կինն է, այլ՝ եսիմում։ Երբ սկսում է շատ խոսել ու աղմկում է անիմաստ՝ ձայնն անջատում ու միայն նայում էի ու սովորեցի։
Հետո խմորը դնում ես տաք պահարանում, ծածկում երկու սրբիչով, մեկը մամայի կարած՝ սովետական հարյուրտոկոսանոց բամբակյա կտորից, մյուսը՝ էս վերջին թիթիզություններից՝ թանկանոց, սինթետիկ։ Հետո թաքուն, սիրած պահ ունենալու պես, բացում ես պահարանի դուռը, սրբիչը մի թեթև բարձրացնում ու նայում՝ ոնց է խմորը բարձրացել։
Իսկ դրսում կարանտի՜ն է, անսահման ու անհասկանալի։ Իսկ ներսում հացի խմորը ուռել ու ասում է՝ արի թխի, որ գլուխդ մի քիչ կարգի գա։ Խմորը մտցնում ես ջեռոցի մեջ, ապակու հետևից մի քիչ հետո նայում ես՝ հացը ուռել, կարմրել ու դեռ շարունակում է։
Թխած հացը հանում ես, մեծ, սուր դանակով կիսում և դու արարիչ ես, մի քանի ժամում հաց արարելը ոչ մեկին պետք չեկող հոդվածից հազար անգամ լավ է։
Կարանտինը, պարզվեց՝ անբովանդակ էր, բայց կարողացավ զգալ տալ, թե ինչ հրաշալիորեն մենակ է մարդը՝ արարիչ ու մեն-մենակ՝ հեռավար բոլորով շրջապատված, հոգատարությամբ հեռավար պարուրված, հեռավար հարազատներով, հեռավար հարյուրավոր ընկերներով՝ սիրող, մտահոգ, հարազատ, հետաքրքիր։
Կարանտինի օրերին կյանքից հեռացան մտերիմ մարդիկ ու հոգեհանգիստներին վեց հոգի էր ներկա։
Քեզնից հինգ հարյուր կիլոմետր հեռավորոթյան վրա է զարկում զարկերակդ, իսկ գիշերը խեղդվում է սեփական մթության մեջ սրբած-տարած քաղաքում ու վատ լռության մեջ։ Շոշափելի զգում ես, թե ինչ հրաշալիորեն մենակ է մարդը։ Ամսվա մեջ արդեն որերորդ անգամ շոշափելի զգում ես՝ ինչ հրաշալիորեն մենակ է մարդը։ Ու եթե ամեն ինչ լավագույն ընթացք ունենա, ամեն ինչ լավ վերջանա, միևնույն է՝ դու արդեն զգացել ես դա․․․
Լուսինե Հովհաննիսյան
MediaLab.am
