«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ՀՀ ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն, թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը
– ՌԴ պաշտպանության նախարար Շոյգուն հայտարարել է, որ հայ-ադրբեջանական երկխոսությունը կախված է ռուս-թուրքական հարաբերություններից: Ինչպե՞ս եք գնահատում ռուս-թուրքական Մոսկվայի պայմանագրի 100-րդ տարելիցի օրերին նման հայտարարությունները: Ի՞նչ նպատակ են դրանք հետապնդում, և ռուս-թուրքական վերջին մտերմությունից Հայաստանն ի՞նչ կարող է սպասել:
– Մենք հիմա ականատես ենք լինում թուրք-ռուսական հարաբերություններին, ինչպես դա եղավ 1921 թվականին, երբ բոլշևիկա-քեմալական մերձեցում տեղի ունեցավ:
1921-ին մենք տեսանք, որ այդ մերձեցումը հանգեցրեց մարտի 16-ի Մոսկվայի պայմանագրին, որը, ըստ էության, բաժանեց Հայաստանը այդ երկու միավորումների՝ բոլշևիկների և քեմալականների միջև: Հայաստանը դրան չէր մասնակցում, և, դա փաստորեն, գործարք էր Հայաստանի մեջքի հետևում:
Հիմա մենք տեսնում ենք այդ նույն ռուս-թուրքական մերձեցումը: Իրադրությունը որոշակի նմանություն ունի, բայց ես կարծում եմ, որ այդ նմանությունը սկզբունքային առումով այնքան էլ այդպես չէ:
Որովհետև հիմա մենք կարող ենք արձանագրել, որ ի տարբերություն 1921 թվականի, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ոչ թե ունեն ընդհանուր թշնամի ի դեմս Արևմուտքի, այլ Թուրքիան այսօր մաս է կազմում Արևմուտքին, ՆԱՏՕ-ի անդամ է, ԱՄՆ-ի և եվրոպական երկրների դաշնակիցն է:
Այնպես որ, տարբերությունը սկզբունքային է: Եթե մենք դա հաշվի ենք առնում, ապա ես կարծում եմ, որ նման գործարք, որը տեղի ունեցավ 1921 թվականին Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև, հիմա հնարավոր չէ: Հիմա, փաստորեն, Ռուսաստանը հանդես է գալիս որպես Հայաստանի ռազմաքաղաքական դաշնակից:
Ինչ վերաբերում է Շոյգուի հայտարարությանը, ապա պետք է համատեքստը հասկանալ:
– Ամեն դեպքում վերջին շրջանում զարգացումները գնում են դեպի ռուս-թուրքական մերձեցում:
– Մերձեցումը, այո՛, կա, բայց Թուրքիան Ռուսաստանի հետ մերձենալով չի դադարում լինել Արևմուտքի մաս, ՆԱՏՕ-ի անդամ և այլն:
– Շոյգուն նաև ասել է. «Նոյեմբերի 9-ին կնքված հրադադարը շատ բարդ օպերացիա էր, և դրան հասնելու համար Մոսկվան սերտ համագործակցում է Անկարայի հետ: Հրադադարին հասնելու համար պետք է հաշվի առնել բազմաթիվ փաստարկներ, տարրեր, շարժառիթներ»:
– Ես կարծում եմ, որ մեզ համար ամենակարևորը ներկա փուլում մեր սուբյեկտայնությունը, ինքնուրույնությունը վերականգնելն է, որը մենք կորցրել ենք այդ պարտության հետևանքով:
Պետք է վերականգնենք մեր բանակը, մեր անվտանգության համակարգը: Չնայած Ռուսաստանը մեր շատ լավ դաշնակիցն է, շատ կարևոր դաշնակիցն է, բայց մենք պետք է մեր խնդիրների լուծումը մեր ձեռքը վերցնենք: Սա է կարևոր խնդիրը, որ մենք պետք է կարողանանք հիմա լուծել:
– Վերջին շրջանում Ալիևը հայտարարություններ է անում, որոնցում, մասնավորապես, նշել է, որ հող են նախապատրաստում Սյունիքի վրա հարձակվելու համար, այսօր էլ տեսանք, որ Շուշիում հայկական եկեղեցին էին ավերել: Որքանո՞վ է լարված իրավիճակը, այս հռետորաբանությունն ինչի՞ մասին է խոսում:
– Հռետորաբանությունը խոսում է հետևյալի մասին. նախ՝ Ադրբեջանը, ինչպես նաև Թուրքիան փորձում են հնարավորինս շատ օգուտներ քաղել մեր կրած պարտությունից:
Ճնշումը գնալով ուժեղացնում են Հայաստանի վրա, որ մեզ ավելի նեղ վիճակի մեջ գցեն: Այդ հռետորաբանությունը այդ ճնշման մի մասն է կազմում:
Ոչ միայն հռետորաբանությունը, այլ նաև զորավարժությունները, որ տեղի ունեցան և տեղի են ունենում: Այդ հռետորաբանությանը պետք է լուրջ վերաբերվել:
Ես համոզված եմ, որ դա ոչ միայն հռետորաբանություն է, ոչ միայն ճնշման միջոց է, այլև հող է նախապատրաստում հետագայում Հայաստանի դեմ նոր պատերազմ սկսելու համար:
Այս առումով, աշխարհում հասարակական կարծիքի և քաղաքական շրջանակների մոտ Ալիևը փորձում է այն տպավորությունն ստեղծել, թե Սյունիքը Ադրբեջանի պատմական տարածքն է և այլն:
Եվ երրորդը՝ ես չեմ կարծում, որ նրանք ուզում են հենց հիմա այդ պատերազմը սկսել: Հիմա նրանք շահագրգռված չեն, այլ ուղղակի ուզում են օգտվել այն արդյունքներից, որ ստացան մեր այս պարտությունից: Նաև հող են նախապատրաստում ապագա ագրեսիայի համար:
Եվ կա չորրորդ գործոնը, որը շատ կարևոր է. այո՛, ես չեմ սպասում, որ հիմա կարող է պատերազմ լինել, դա կարող է լինել մոտ ապագայում, բայց որ մենք պետք է հնարավորինս միշտ պատրաստ լինենք ամեն տեսակի ագրեսիվ գործողությունների և՛ Ադրբեջանի, և՛ Թուրքիայի կողմից, դա ակնհայտ է:
– Այսինքն՝ այնպես չէ, որ Ալիևի հռետորաբանությունն իրականությունից շատ կտրված է:
– Իհարկե ոչ: Որոշակի կոնկրետ խնդիրներ է լուծում Ադրբեջանն այդ հռետորաբանությամբ, որոնք ես նշեցի:
– Իսկ այն, որ իրենք պատմամշակութային ավերածություններ են անում, դա ինչի՞ մասին է խոսում:
– Դա ադրբեջանական և թուրքական քաղաքականության շարունակությունն է, որը կարելի է բնութագրել որպես մշակութային ցեղասպանություն: Մենք տեսանք, որ սրանից մի քանի տարի առաջ ինչ մշակութային ցեղասպանություն, ինչ բարբարոսություններ իրականացրեցին ադրբեջանցիները:
Հիմա նույն բանն անում են այն հատվածներում, որն անցել են իրենց ձեռքը: Սա սովորական մշակութային ցեղասպանություն է, իհարկե, դա ծանրագույն հանցագործություն է, բայց սովորական եմ ասում, որովհետև Թուրքիայի և Ադրբեջանի համար դա սովորական է դարձել:
– Իսկ Հայաստանն ի՞նչ պետք է սպասի ռուս-թուրքական այս մերձեցումից, հերթական վտանգի՞ն պետք է սպասենք:
– Ես չեմ կարծում, որ մեծ վտանգ է սպառնում: Ես համոզված եմ, որ քանի դեռ ռուսական խաղաղապահ զորքերը կանգնած են այն տարածքի երկայնքով, որ մնացել է Արցախից, Արցախին որևէ վտանգ չի սպառնում:
Բացի դրանից, հայ-ադրբեջանական և հայ-թուրքական սահմանը, ինչպես գիտեք, գտնվում է նաև ռուսական զինված ուժերի հսկողության ներքո: Այնպես որ, չեմ կարծում, որ ադրբեջանցիները և թուրքերը այնքան հանդգնություն կունենան, որ Ռուսաստանի հետ գործ ունենան:
Իսկ այն, որ Ռուսաստանը Հայաստանի մեջքի հետևում չի գնա Թուրքիայի հետ գործարքի, ինչպես եղավ 1921 թվականին, դրան ես արդեն անդրադարձա:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am